آن­چه در خواب می‌بینیم و حس می‌کنیم، گاهی ما را می‌ترساند، گاه خوشحال می‌کند، گاه نامفهوم و مبهم است، گاه واضح و روشن؛ خلاصه “رؤیا” بخشی از زندگی همه‌ی ماست که باید بدانیم چگونه با آن روبرو شویم؛ چقدر آن را جدی بگیریم و چگونه آن را تفسیر و تعبیر کنیم. در مورد خواب و رؤیا باید چند مطلب را بدانیم:

خواب‌های سه‌گانه

به فرموده‌ رسول خدا (ص) رؤیا سه گونه است: «بشارتی از جانب خدا، غمی که شیطان به وجود می‌آورد، و حدیث نفس‌های انسان با خویش که آن‌ها را در خوابش می‌بیند».[۱]

بنابراین ممکن است خوابی که دیده‌ایم، یکی از سه نوع بالا باشد پس لازم است مطابق همان تعبیر شود و براساس همان اهمیت داده شود. قطعاً خواب‌هایی که مرور افکار و اتفاقات روزمره‌ی ماست، چندان اهمیتی ندارد که بخواهیم به دنبال تعبیر و تفسیر آن‌ها بگردیم. اما دو نوع دیگر خواب نیز در شرایط خاصی معتبر و قابل اعتنا هستند که ان‌شاءالله در ادامه اشاره خواهیم کرد.

خواب می‌بینم، پس روح دارم

خواب دیدن، یکی از ادله‌ی روشن برای اثبات بعد روحانی و غیرمادی وجود انسان است. دلیلی که تقریباً همه‌ی آدم‌ها به‌راحتی آن را تجربه و درک می‌کنند. شخصی در اتاق و بستر خود تا صبح می‌خوابد؛ نه از بستر نه از اتاق و نه از خانه خارج نشده است، اما بعد از بیدار شدن از خوابی سخن می‌گوید که در کشوری دیگر، در زمان و مکانی دور رخ داده است؛ این نشان می‌دهد که انسان غیر از جسم مادی، بعد دیگری دارد که  غیرمادی، فرازمانی و فرامکانی.

امیرمؤمنان علی (ع) خواب و منشأ آن را این‌گونه شرح داده‌اند: «خداوند متعال روح را بیافرید و برای آن فرمانروایی قرار داد، که همانا نفس است. پس، هرگاه بنده بخوابد، روح از بدنش خارج شود و فرمانروای آن بماند. در این هنگام فوجی از فرشتگان و فوجی از جنّیان بر او می‌گذرند. پس اگر از رؤیاهای صادق باشد از فرشتگان مایه می‌گیرد، و اگر از خواب‌های دروغین باشد، از جنّیان سرچشمه می‌گیرد». [۲]

این بیان که هنگام خواب، فوجی از فرشتگان و جنیان بر نفس آدمی عبور می‌کنند، نشان دهنده این معناست که عالم مخلوقات، یک کل یکپارچه است که اجزاء آن با هم در ارتباط­ند و از هم تأثیر و تأثر می‌پذیرند؛ وجود انسان نیز به‌عنوان یکی از مخلوقات عالَم، با دیگر مخلوقات در تأثیر و تأثر است، اما انسان به‌عنوان اشرف مخلوقات می‌تواند بیشترین تأثیر و بیشترین مدیریت را بر این ارتباطات داشته باشد و این مسئله بیش از همه، با بکار بستن راهنمایی‌های راهنمایان راستین بشر محقق می‌شود. مثلاً آدابی که دین برای خوابیدن ارائه می‌کند، در نوع خواب­ دیدن ما و آسودگی و برائت از آزارهای خواب‌های آشفته که طبق روایت منشأ شیطانی دارد، بسیار مؤثر است.

رویای صادقه چه زمانی دیده می‌شود

همان‌طور که اشاره شد، زمان خواب دیدن و شرایط شخص خواب بیننده، در نوع خواب و تعبیر و تحقق آن اثر دارد. امام صادق (ع) در پاسخ به ابوبصیر که پرسید آیا خوابِ راست و دروغ، هر دو یک منشأ دارد؟  فرمود: «درست است، [با این تفاوت که] رؤیای دروغ و جور واجور را، انسان در آغاز شب، که هنگام تسلّط [شیاطین] رانده شده و نابکار است می‌بیند. این گونه رؤیاها، تخیّلات آدمی است و دروغ و درهم و بر هم و بی ارزش‌اند. اما رؤیای صادق را بعد از گذشت دو سوم شب می‌بیند که فرشتگان فرود می‌آیند و آن پیش از سحر است. این گونه رؤیاها راستند و به خواست خدا تحقّق می‌یابند، مگر آن که بیننده خواب جُنُب یا بی وضو خوابیده باشد و خداوند عزّ و جلّ را چنان که شاید یاد نکرده باشد؛ در این صورت، رؤیا با تأخیر و درنگ تحقّق می‌یابد».

 تعبیر خواب خود را از که بپرسیم؟

پیامبر عزیز اسلام(ص) فرمودند: «هرگاه یکی از شما خواب خوبی دید آن را تعبیر کرده و برای دیگران بازگو کند و اگر خواب بدی دید آن را تعبیر نکند و به کسی هم نگوید.»[۳] و در جایی اشاره داشتند:«خواب تا زمانی که تعبیر نشود، همچون پرنده روی سر خواب بیننده در پرواز است، و همین که تعبیر شد، فرود می‌آید. خواب خود را جز برای دوست و کسی که اهل فکر و نظر است بازگو نکنید».[۴] حضرت در سخنی دیگر می فرمایند:«رؤیا را جز برای مؤمنی که از حسادت و فساد مبرّاست نباید بازگو کرد».[۵] و در فرمایشی دیگر تاکید داشتند:«رؤیا را جز برای شخص عالم یا خیرخواه، نباید بازگو کرد».[۶]

بر مبنای روایات نورانی پیامبر، هر کسی شایسته‌ی شنیدن خواب ما نیست؛ پس هشدار در مورد شیّادانی که ادعای دروغین تعبیر خواب دارند، جدی است. حتی در مورد اطرافیان، دوست و همسایه هم باید محتاط بود؛ دوستی،همسایگی و فامیلی بجای خود؛ اما خواب را نباید برای همه تعریف کرد؛ معیار را حدیث رسول خدا معین نموده است.

بر همین اساس کتاب‌های فراوان و رنگارنگ تعبیر خواب هم خالی از بی‌مایگی نیستند! مشهورترین آن‌ها، منسوب است به ابن سیرین. ابن سیرین شخصی است که در تاریخ به علم و فضیلت شناخته شده است اما انتساب کتاب‌های تعبیر خواب به او، به‌طور جدی محل اشکال است. [۷]

نسخه‌ای برای خوا‌ب‌های آشفته

علاوه بر آدابی که پیش از خوابیدن وارد شده و تأثیر فراوانی بر خواب آسوده‌تر و آرام‌تر دارد و البته در این یادداشت مجال بیان آن‌ها نیست، امام صادق(ع) دستورالعملی صادر فرموده‌اند که هنگام دیدن خواب‌های ناخوشایند، انجام شود: «هرگاه کسی خواب ناخوشایندی دید از پهلویی که خوابیده به پهلوی دیگر خود برگردد و بگوید: “إنَّمَا النَّجْوی مِنَ الشیطانِ لِیَحْزُنَ الذینَ آمنوا و لَیْسَ بضارِّهِم شیئا إلاّ بِإذْنِ اللّه”؛ همانا نجوا کردن کار شیطان است، تا بدان وسیله مؤمنان را اندوهگین سازد و تا خدا نخواهد، هیچ زیانی به آنان نرساند. سپس بگوید: “عُذْتُ بما عاذَتْ به ملائکةُ اللّه ِ المُقرَّبُونَ و أنبیاؤهُ المُرسَلُونَ و عِبادُهُ الصالِحونَ، مِن شرِّ ما رَأیتُ، و مِن شَرِّ الشیطانِ الرَّجیمِ”. از شرّ خوابی که دیدم و از شرّ شیطان رجیم به همان کسی پناه می‌برم که فرشتگان مقرّب خدا و پیامبران مرسل او و بندگان نیکو کارش بدو پناه می‌برند». [۸]

خواب و رؤیا درصد کمی از زندگی را تشکیل می دهد، پس به همان میزان اندک تأثیر جدی در زندگی ما دارد و از این میزان اندک، بخش بسیار کوچک‌تری رؤیای راستین است که تعبیر واقعی دارد؛ بنابراین باید مراقب باشیم که این بخش حداقلی، قسمت اصلی زندگی‌مان را تحت‌الشعاع خود قرار ندهد.

پی‌نوشت‌ها:
[۱] – میزان الحكمه، ج۴، ص۳۱۹
[۲] – بحار الأنوار: ٤٠/٢٢٢/٤.
[۳] – كنز العمّال: ٤١٣٩٢
[۴] – كنز العمّال: ٤١٣٩٠
[۵] – كافی: ٨/٣٣٦/٥٣٠
[۶] – میزان الحكمه، ج۴، ص۳۲۲
[۷] – رجوع شود به: https://article.tebyan.net/103368
[۸] – كافی: ٨/١٤٢/١٠٦

---