علم اطلاعات و دانش شناسی و هویت گمشده

یعقوب کامرانی : اندکی پس از پیدایش خط ،کتاب نیز پا به عرصه ی وجود گذاشت و از آن زمان به بعد بود که کتاب و کتاب خوانب یکی از مقولات روزمره انسان شد .در گذشته درس خواندن و کتاب خوانی مختص به اقشار خاص از جامعه بود و فقط شامل افرادی از طبقه ی اشراف یا تعدادی از کسانی که در مدارس دینی و مکتب خانه ها درس خوانده بودند می شد.

امروز با توجه به گسترش آموزش و پرورش وضعیت کتاب خوانی چندان تغییری نکرده و همچنان شاهد قهر مردم از کتاب خوانی هستیم و هستند کسانی که شاید تا به حال نام رشته های مرتبط با کتاب همچون کتابداری،علم اطلاعات به گوششان نخورده است.اگر نگاهی به تیتراژکتاب های منتشر شده در ایران بیندازیم خواهیم یافت که فاصله مردم ما با کتاب و کتاب خوانی چقدر زیاد است.در کشور ما علی رغم آنکه کتاب سهم چندانی در سبد خرید مردم ندارد ولی دانشگاه ها همچنان در امر آموزش کتابداری فعال و کوشا هستند و هر ساله با تربیت دانشجویان کتابداری و اعزام آنان به کتابخانه ها براین امیدند که با ارایه ی سرویس های مناسب کتابداری اگر حتی علاقه ی کسی بر کتاب و کتابخوانی افزایش نیابد ،حداقل مانع از دست درفتن سایر اقشار کتاب خوان جامعه شوند. علم کتابداری و اطلاع رسانی دانشی است که به مطالع و بررسی شیوه های گوناگون تولید دانش ،گردآوری منابع اطلاعاتی (کتاب ،نشریه،لوح فشرده ،پایگاه اطلاعاتی،اینترنت ،وب)سازماندهی،بازیابی و اشاعه ی این منابع و محمل های اطلاعاتی می پردازد.کتابداری سعی بر آن دارد تا با ارایه ی این خدمات در وقت خواننده یا کاربر صرفه جویی نماید و به نوعی بر کیفیت کار اثر مثبت بگذارد.

در زمان های گذشته با توجه به وجود کتابخانه های بزرگ در شهر هایی چون اسکندریه ی مصر ،جندی شاپور ایران و بغداد ،کتابداری به عنوان یک شغل مهم مطرح بوده ،ولی بعد از اختراع صنعت چاپ در کمیت و کیفیت کار کتابداری تغییراتی محسوسی به وجود آمدو این امر باعث اهمیت بیشتر این دانش در جوامع مترقی شد.

کتابخانه ی ملی ایران نیز با نام فعلی به طور رسمی در شهریور ۱۳۱۶شمسی در خیابان سی تیر گشایش یافت که پایه ی اصلی مجموعه ی آن کتاب های کتابخانه ی دارالفنون است.

کتابداری نوین در سال ۱۹۳۰از اروپا به شرق راه یافت .”رانگاناتان”دانشمند هندی بیش از مراجعت از انگلستان در صدد راه اندازی این دانش نوین در هند برآمد.او بعد ها یکی از پایه گذاران روش های نوین در هند شناخته شد و بعد ها یکی از پایه گذاران روش های نوین کتابداری در جهان شد. در ایران شادروان هوشنگ ابرامی را پدر کتابداری نوین ایران می دانند. او در سال ۱۳۳۹ اولین کتابخانه تخصصی ایران را در بانک مرکزی راه اندازی کرده است.

در سال ۱۹۹۰ بود که با اختراع وب و ورود این فن آوری های نوین اطلاعاتی بهینه کتابخانه های جهان این دانش نیز دچار دگرگونی های گسترده ای شد و همزمان واژه اطلاع رسانی مطرح شد.

امروزه کتابداری در ایران زیر شاخه های اطلاع شناسی را هم در بر می گیرد . دانش کتابداری با توجه به روابط دو سویه که با سایر علوم دارد به خوبی می تواند به عنوان رهنما و هدایت گر سایر علوم ،نقش برجسته ای را ایفا کند.

کتابداران با توجه به آموزش های علمی و عملی که فرا می گیرند،می توانندنقش بسیار موثری را در یاری رساندن به محققان و پژوهشگران داشته باشند.

اما با تمام پیشرفت های صورت گرفته رشته کتابداری در ایران همچنان غریب است و جز علوم ناشناخته که تعداد آن ها در ایران کم نیست به شمار می رود.مشکلات شغلی در استخدام کتابداران نیز مزید علت بر غریب ماندن این رشته در ایران شده است.

اکثر ادارات ،ارگان ها و شرکت های خصوصی و دولتی بزرگ نیز به دلایل گوناگون من جمله صرفجویی بودجه خود ، کارهای تخصصی مربوط به کتابداران را به سایر حوزه های کاری سپرده اندو از جذب این دانش آموختگان خودداری  می کنند و معتقدند که با توسعه و پیشرفت های فن آوری اطلاعات در عصر حاضر وجود کتابداران چندان لزومی ندارد و می تواند نیازهای خود را با توجه به بانک های اطلاعاتی موجود در اینترنت مرتفع سازند این در حالی است که با پیشرفت محسوس بانک های اطلاعاتی در اینترنت ،نقش کتابداران نیز جهش یافته و این کتابداران هستند که حجم زیادی از اطلاعات و داده ها را با توجه با پیشرفت سریع علم ،با دسته بندی و آرشیو مناسب در اختیار عموم قرار می دهند.

حال در نظر بگیریم در جامعه امروز ما ،با این اوصاف بر کتابداران چه رفته است ،دانش آموختگانی که دروسی هم سطح استاندارد های جهانی آموخته اند، ولی پس از فارغ التحصیلی ،با وضعیت شغلی نا مناسب و کتابخانه های ایران روبرو می شوند ،کتابخانه هایی که اکثریت آنها از استانداردهای جهانی دور هستند و نحوه ی اداره ی آن ها با آموزش های کتابداران در دوران تحصیل در تضاد است و البته این تضادها زمانی برای کتابدار به وجود می آید که او توانسته است با گذشتن از چندین خوان ،شغلی با حداقل حقوق در یکی از ادارات پیدا کند.

با این اوصاف کتابداران ما در حال حاضر اکثرا یا به کارهای غیر مرتبط با رشته خود مشغولند یا آن که با دستمزد کم در کتابخانه های فقیر ایران مشغول به کار هستند، کتابدارنی که می توانند با آموخته های خود همراه با سایرین به سوی پیشرفت و آبادانی مملکت گام بردارند.