سنت محوری عزای امام حسین(ع) در خطه آذربایجان

خبرتبریز:سنت گرایی و تعلق خاطر به شیوه‌های مرسوم پیشینیان در عزاداری‌های ماه محرم ویژگی ممتاز و مهم آذربایجانی‌ها است که در قالب برپایی مرثیه، هیات‌ها و دسته های عزاداران در بازار تاریخی و مسقف تبریز ظهور و بروز داشته و این مسیر همچنان با قدرت تداوم دارد.

به گزارش خبر تبریز به نقل ازایرنا، علاقه به اهل بیت (ع) همواره یکی از ویژگی ها و خصوصیات اخلاق اجتماعی، دینی و حتی سیاسی و اقتصادی مردم آذربایجان و تبریز در طول تاریخ بوده است که جنبه ها و ابعاد مختلف آن را در سوگواری های ایام محرم و نهضت عاشورا می توان یافت.

گرایش به مذهب تشیع و عمیق تر شدن پایه های آن در باور عموم مردم آذربایجان از دوران صفویه آغاز و در دوران مختلف تاریخی با صلابت و پایداری خاصی ادامه پیدا کرده است که بر این اساس مدیحه سرایی ها و آثار شعرای مرثیه سرای نامی بهترین راه برای شناخت زوایای مختلف ادبیات محرم و عاشورایی این خطه است که امروزه نمودهای عینی و بسیار وزین آن را در شهرهایی همچون تبریز، زنجان، اردبیل، ارومیه، بخش هایی از استان های همدان، تهران و البرز و حتی در کشورهای جمهوری آذربایجان و ترکیه و شهرهای ترک زبان شمال عراق از جمله کرکوک شاهد هستیم.

بی تردید سنت عزاداری در آذربایجان که از سده ها قبل شروع شده و همچنان با همان شیوه ادامه دارد، نشانه ای آشکار از وزن و سنگینی اشعار، مراثی و مداحی و نوع عزاداری ها است که توسط اهالی آذربایجان به خوبی حفظ و مراقبت شده است، هر چند بعضی بدعت های ناشیانه این عزاداری ها را تا حدودی تحت تاثیر قرار می دهد، اما به گواه تاریخ و شواهد عینی همچنان عزاداری پنج روزه بازار تبریز با قدرت و صلابت خاصی تداوم یافته و هیچ آیین مذهبی در آذربایجان هنوز نتوانسته است این شیوه عزاداری را کمرنگ جلوه دهد.

تبلور آثار منظوم و بی نظیر شعرا را در عزاداری و تعزیه خوانی های بی مانند بازار مسقف تبریز می توان یافت که در آن نوحه خوانان با مرثیه سرایی خود با استفاده از آثار شعرای بنام و شهیر این خطه بر سوز و گداز این روزهای محرم می افزایند.

هرچند اوج عزاداری در بازار بزرگ تبریز در پنج روز شامل شب تاسوعا، تاسوعا، عاشورا، دوم و سوم شهدای کربلا نمود دارد، اما آیین های عزاداری و تعزیه از همان اول محرم در تیمچه ها و سراهای مختلف بازار شروع می شود و این بازار تاریخی که سابقه اقتصادی، تجاری، سیاسی و فرهنگی آن بر کسی پوشیده نیست، در حوزه فعالیت های دینی نیز پیشینه طولانی دارد که برگزاری آیین های مختلف در ایام محرم یکی از نمودهای عینی این ویژگی منحصر به فرد است.

تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تبریز همواره با محوریت دین و تبلور آموزه‌های شیعی درهم آمیخته و این شهر در سده‌های متمادی مهد مرثیه سرایی، مداحی، ادبیات عاشورایی و عزاداری‌های مردمی و سنتی بوده است.

کهن شهر تبریز طی ماه محرم رنگ و بوی عزا و ماتم به خود گرفته و هیچ محله، خیابان و معبری را نمی توان یافت که در آن پرچم عزای امام حسین(ع) و شهدای کربلا به اهتزاز نیامده باشد که در این میان نقش محوری و اصلی بر عهده مردم است که به صورت خودجوش، مسجد و محله خود را برای عزای حسین آماده می کنند و شاید همین موضوع عنصر اصلی ماندگاری و پویایی آیین های محرم است.

مساجد، تکایا، حسینیه ها و محلات مختلف تبریز از اول محرم تا چهلم شهدای واقعه عاشورا حال و هوای خاصی دارند و فعالیت حدود سه هزار هیات و دسته حسینی فضای این شهر را معنوی تر از هر زمان دیگری می کند.

بررسی سیر تاریخی ادبیات دینی و محرم در حوزه زبان ترکی نشان دهنده عمق سنت، اصالت، استواری و بی مانندی توان شعرای اهل بیت (ع) و مدیحه سرایی این خطه از ایران اسلامی است که در طول تاریخ شخصیت ها و ادبای متعدد و توانمندی را به جهان تشیع معرفی کرده است.

بر اساس اسناد تاریخی، «ملامحمد فضولی»، شاعر و عارف بزرگ آذربایجانی متوفی به سال ۹۹۷ هجری قمری و مدفون در کربلا، نخستین شاعر شیعی است که در مدح و رثای چهارده معصوم (ع)، مراثی و مدایح ماندگار و پرسوز و گدازی سروده است که هنوز این اشعار در هیات ها و دسته جات حسینی با ملودی های مختلف خوانده می شود.

این شاعر و عارف نامی جهان اسلام علاوه بر اشعار مختلف در قالب های شعری، کتاب معروف خود “حدیقة السعداء” را به نظم و نثر آذری در ۱۰ باب تألیف کرد که بخش اعظم آن به واقعه کربلا اختصاص دارد.

«نظام الدین محمد توفارقانلی» از دیگر شاعران و مدیحه سرایان نامی آذربایجان در قرن یازدهم هجری قمری است که اشعار جانسوز و بسیار زیبایی در رثای امام حسین (ع) و یارانش سروده است که مدت های طولانی ورد زبان مداحان و نوحه خوانان ترک زبان بوده است؛ «سیدفتاح مراغه ای»، متخلص به «اشراق» نیز از شاعران قرن دوازدهم هجری آذربایجان است که به دو زبان فارسی و ترکی در ماتم شهدای کربلا مرثیه های زیبایی سروده است.

سنت محوری عزای امام حسین(ع) در آذربایجان

پیرغلام حسینی در حال نصب پرچم عزا در بازار تبریز