به گزارش خبر تبریز به نقل از فارس ، مجمع تعامل توسعه استان آذربایجان‌‏شرقی به عنوان یک تشکل فراجناحی دغدغه توسعه آذربایجان را در سر دارد و سعی می‎کند با جلب مشارکت نخبگان و صاحب‎نظران آشنا با مطالبات، نقاط ضعف و قوت، فرصت‎ها و تهدیدات منطقه و با روش تعاملی با دستگاه‎های دولتی و حکومتی به بازتعریف مفهوم توسعه پرداخته و روند دستیابی استان به توسعه پایدار را تسهیل و تسریع کند.

برای آشنایی بیشتر با فعالیت‎های این مجمع و چالش‎های فرا روی آن میزگردی با حضور « فیروز راد»، دارای عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور تبریز در رشته جامعه‎شناسی، «محمد فاریابی»، عضو هیات علمی دانشگاه تبریز در رشته اقتصاد، «محمدحسین منافی»، رئیس پیشین شورای اسلامی استان آذربایجان‎شرقی، «ناهید یوسف‎پور»، عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور تبریز در رشته روانشناسی، «بیرامعلی رضاپور»، دارای سابقه ۳۰ سال فعالیت صنعتی، تولیدی و مهندسی و «جواد نیکبخت»، عضو پیشین هیات علمی دانشگاه‎ها علمی- کاربردی و آزاد، مشاور سازمان مدیریت و برنامه‏ ریزی آذربایجان‎شرقی و رئیس مجمع تعامل توسعه استان تشکیل دادیم که مشروح این میزگرد در ادامه تقدیم حضور می‎شود.

فارس: مجامع تعامل توسعه در تبریز و اکثر شهرستان‎های استان تشکیل یافته است؛ اجازه بدهید در ابتدا به این موضوع بپردازیم که چه انتظاری از این مجمع تعامل توسعه داریم و این مجمع به کدام سمت و سو می‎رود؟

*نیکبخت:نقشی که برای این مجامع طراحی کردیم با لحاظ این مطلب بود که برنامه‌های توسعه تدوین شده در حدود هفت دهه گذشته شبیه پرنده‎ای تک بال بود؛ در حالی که پرنده توسعه باید از دو بال دولت و ملت برخوردار باشد و یک حلقه واسط بین این دو بال شکل گیرد به نام قشر صاحب‎نظر و نخبه جامعه که ما اسم این حلقه واسط متشکل از نخبگان و صاحبنظران را مجمع تعامل توسعه گذاشته‎ایم.

**لزوم معرفی و بازاریابی مناسب مجمع تعامل توسعه

*فاریابی:در ابتدا باید عرض کنم لازم است مجمع تعامل توسعه را بیشتر به جامعه، صاحبان صنایع و کسب و کار، دانشگاه‎ها و مراکز علمی و پژوهشی معرفی کنیم. چرا که در واقعیت شناخت مردم از این مجمع بسیار ضعیف است و اهداف، ماموریت‎ها و وظایفی که دارد آنطور که باید معرفی نشده است. اگر بتوانیم این مجمع را به نحو مطلوبی معرفی کنیم، می‎توانیم همراهی و مشارکت اقشار مختلف جامعه را به شکل فعال جلب و جذب کنیم.

بنده به نمایندگی از دانشگاه تبریز در این مجمع حضور یافته‎ام و هر اقدامی لازم باشد از طرف دانشگاه تبریز صورت گیرد بنده می‎توانم هماهنگی‎های لازم را انجام دهم و مشارکت دانشکده‎های مختلف، تشکل‎ها و انجمن‎های علمی و تخصصی دانشگاه را برای حضور موثر در این مجمع جلب کنم.

حتی پیشنهاد دارم تفاهم‎نامه‎ای بین مجمع و دانشگاه تبریز منعقد شود تا این مجمع به شکل دائمی با دانشگاه تعامل داشته باشد؛ جا دارد پروژه‎های تحقیقاتی تعریف کنیم و بخشی از این پروژه‎ها را به دانشگاه تبریز، بخشی را به دانشگاه سهند و بخشی را نیز به سایر دانشگاه‎ها محول کنیم.

این مجمع می‎تواند یک سری از اولویت‎های مطالعاتی را تعریف کند و البته تاکید دارم مطالعاتی که در عرض چند ماه به انجام رسد نه مطالعاتی که چند سال طول بکشد و پس از اتمام نیز تاریخ مصرف خروجی‎ها گذشته باشد.

در این زمینه بنده انتظار دارم که مجمع به خوبی معرفی شود و بازاریابی مناسبی برای این مجمع صورت گیرد. تمام پتانسیل‎های دانشگاه تبریز نیز در اختیار مجمع قرار دارد؛ بنده هم به نمایندگی از دانشگاه خادم مجمع تعامل توسعه هستم.

**مجامع تعامل توسعه بستری برای تمرین و تقویت سرمایه اجتماعی است

*راد:اگر بخواهم در ارتباط با این مجمع، فلسفه وجودی و جایگاه اجتماعی و فرهنگی آن صحبت کنم شاید خالی از لطف نباشد که یادآور شوم تا به امروز پنج نوع سرمایه کشف و طرح شده است. در گذشته از این پنج سرمایه فقط دو مورد محل توجه و تاکید بود. یکی سرمایه اقتصادی و دیگری سرمایه انسانی. البته قبلا عنوان سرمایه نداشتند و عبارات نیروی اقتصادی و نیروی انسانی در این مورد به کار می‎رفت.

بعدها دیدند واژه نیرو وافی به مقصود نیست. وقتی ما از نیرو صحبت می‎کنیم در واقع به اقتصاد و انسان نوعی نگاه مکانیستی داریم؛ فلذا یک تحول گفتمانی ایجاد شد و عبارت‎های «سرمایه اقتصادی» و «سرمایه انسانی» رواج یافتند.

خوشبختانه در این چهار دهه اخیر در اثر تحولاتی که در عالم اندیشه و گفتار ایجاد شده سه نوع سرمایه جدید به نام‎های «سرمایه فرهنگی»، «سرمایه اجتماعی» و «سرمایه نمادین» شناسایی شده که همه با آنها آشنا هستیم.

فعلا بنده وارد بحث سرمایه فرهنگی و نمادین نمی‎شوم؛ اما تاکید بنده بیشتر روی سرمایه اجتماعی است که به شدت ربط وثیق و پیوند دقیق با سوال مطرح شده دارد.

وقتی از سرمایه اجتماعی صحبت می‎کنیم منظورمان همان تعامل، پیوند و همان اسم مجمع یعنی تعامل توسعه است؛ یعنی انسان‎هایی که باهم پیوند و ارتباط داشته باشند؛ گفت‎وگو کنند؛ روحیه مشارکت ‏جویی خود را تقویت کنند و حس همدردی، همدلی و تعاون را بین خود ایجاد کنند. بزرگانی که در این ارتباط صاحب نظر هستند سرمایه اجتماعی را دارای سه محور «اعتماد اجتماعی»، «انسجام اجتماعی» و «مشارکت اجتماعی» می‎دانند. ابتدا هم روی بحث اعتماد تاکید دارند؛ اینکه انسان‎ها به همدیگر اعتماد کنند و در حضور هم احساس راحتی داشته باشند. این اعتماد در سطح اجتماعی می‎تواند نشر داشته باشد و هر قدر زیاد شود در انسجام و همبستگی اجتماعی تاثیر خواهد گذاشت. طبیعی است که هر قدر ما به همدیگر اعتماد داشته باشیم مراودات بیشتری نیز با هم خواهیم داشت و پیوندهای کاری بینمان ایجاد خواهد شد و انسجام و همبستگی ما تقویت خواهد شد و به ازای میزان تقویت اعتماد اجتماعی و انسجام اجتماعی مشارکت ما افزایش خواهد یافت و روحیه مشارکت اجتماعی ما تقویت خواهد شد. می‎خواهم اینطور جمع‎بندی کنم که خود این مجامع تعامل توسعه بستری برای تمرین و تقویت سرمایه اجتماعی است.

*رضاپور: به نظر بنده هدف کلی از تشکیل این مجامع تجمیع منابع علمی، فنی و نیروی انسانی است و بعد از بسیج این منابع باید روی معضلات و مشکلات فرهنگی و اقتصادی جامعه مطالعه و بررسی صورت گیرد و نهایتا پس از اینکه مسائل و مشکلات در زمینه‎های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آشکار و معلوم شد؛ ارائه طریق شود و یا از طریق مراجع و منابع دیگر بتوانیم به راه حل‎های رفع این معضلات برسیم.

این مجامع در زمینه‎های مختلفی تشکیل می ‎یابد. اگر به دنبال توسعه پایدار هستیم این توسعه باید در تمام بخش‎های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی اتفاق بیفتد. اینجا یک سری اهداف بلندمدت و یک سری اهداف کوتاه مدت تعریف شده است و ما تا به اهداف کوتاه مدت دست نیابیم و در کف جامعه به نتایج و خروجی‎های مورد انتظار نرسیم، هدف بلندمدت ما که همانا توسعه و تعالی جامعه است محقق نخواهد شد.

**یکی از راه‎های ارتقاء سلامت روان مشارکت اجتماعی است

*یوسفی:آقای دکتر راد به موضوعات مشارکت، اعتماد و سرمایه اجتماعی اشاره کردند. بنده هم از آنجایی که تخصص روانشناسی دارم می‎خواهم مختصری به جنبه روانشناسی این موارد بپردازم.

بحث روانشناسی سلامت، پیشگیری از بیماری‎ها و اختلالات روانی را مطرح می‎کند و یکی از راه‎های ارتقاء سلامت روان مشارکت و بهره‎مندی از حمایت‎های اجتماعی و یکی از مصادیق حمایت‎های اجتماعی برقراری روابط اجتماعی است. وقتی این مجامع شکل گرفته در وهله اول به ارتقاء سلامت افرادی که عضو این مجامع هستند کمک می‎شود.

این ارتقاء سلامت روان طبیعتا به خانواده‎ها و جامعه انتقال می‎یابد. باید تاکید کنم تعریف اهداف کوتاه مدت و یا زودبازده در استمرار فعالیت این مجمع بسیار تاثیرگذار خواهد بود؛ چرا که انسان ذاتا علاقه‎مند است به دلخواه خود هر چه سریع‎تر برسد و افراد کمی هستند که برای رسیدن به اهداف خود در طولانی‎مدت صبر داشته باشند و این اعتمادی که اشاره شد باید جزو اهداف کوتاه مدت قرار گیرد و تحقق یابد.

اگر ما هدفی را تعریف کنیم و در بازه زمانی یک تا دو ماهه به این هدف برسیم خودبخود هم علاقه برای مشارکت افزایش می‎یابد و هم اعتماد و در نتیجه این مجامع خواهند توانست به فعالیت خود ادامه دهند. ولی اگر اهداف ما طولانی مدت باشد ممکن است به دلیل نبود صبر در اکثر افراد شاهد افت نیرو در وسط کار باشیم.

*منافی:حدود ۱۹ سال است ما عملا در قالب NGO ها، شوراهای شهر و روستا و سایر مجموعه‎های دانشگاهی و خصوصی و … درگیر فعالیت‎های اجتماعی هستیم.

تشکل‎های شبیه‌مجامع تعامل توسعه قبلا هم با عناوین مختلف فعالیت‌داشته‎اند و در‌مقاطعی به موفقیت‎هایی هم رسیده‎اند هر چند بعضا با شکست و توقف فعالیت نیز مواجه بوده‏‎اند. باید یادآور شوم در حال حاضر بحث اعتماد عمومی نسبتا به مجموعه دستگاه‎ها کاهش یافته است. اگر این جمع بتواند اعتماد عمومی را مجددا احیا کند مطمئنا کاربزرگی کرده است. در واقع مهم‌ترین کاری که این مجمع می‎تواند انجام دهد همین جلب مشارکت و اعتماد عمومی است.

اعتمادسازی اتفاق نمی‎افتد مگر اینکه گفتمان و ادبیات مشترک شکل گیرد. ما اینجا نمی‎توانیم جلسه برگزار کنیم و برای کف جامعه تصمیم بگیریم. نگرش و دیدگاه‎های افراد بالای هرم جامعه با کف جامعه از زمین تا آسمان فرق دارد. حتی نوع غذایی که مصرف می‎کنند متفاوت است. پس گویش‎ها باید به هم نزدیک شود. بهتر است در این مجامع اقشار، اصناف، اشخاص و تیپ‎های مختلف حضور یابند و با مدیریت هماهنگ برای جلب اعتماد اجتماعی و مشارکت مردمی ریل‌گذاری کنند.

هیچ‎گاه مملکت به توسعه حقیقی دست نخواهد یافت مگر اینکه مشارکت آحاد مردم جلب شود. امروز ما نمی‎توانیم تحریم‎ها را دور بزنیم مگر با مشارکت مردم. مزیت اقتصادی، عبور از تحریم‌ها و توسعه حقیقی تنها با جلب مشارکت مردم میسر خواهد شد.

تصمیمات اقتصادی که دولت می‎گیرد باید در ابتدا به اتاق‎های بازرگانی ارجاع و اجماع نظر فعالان این عرصه جلب شود. هر استانی، هر قشری و هر تخصصی برای خود نسخه بپیچد تا همین سرمایه اجتماعی منجر به افزایش مشارکت مردم شود. معتقدم مردم با یک دهم هزینه‎هایی که دولت و شبه دولتی‎ها در این کشور به ما تحمیل می‎کنند می‎توانند امور خود اداره کنند.

فارس: به نظر شما مهمترین دغدغه‎هایی که مجمع تعامل توسعه با آن مواجه است کدامند؟

**به هیچ عنوان نباید گرفتار موازی‎کاری شویم

*فاریابی:یکی از دغدغه‎هایی که در ارتباط با مجامع تعامل توسعه مطرح می‎شود، موازی‎کاری ها است. ما به هیچ عنوان نباید گرفتار موازی‎کاری شویم. نباید کارهایی که در استانداری، فرمانداری‎ها، دانشگاه‎ها و .. انجام می‎شود به طور موازی تکرار کنیم. بلکه باید نقاط ضعف و نواقص آنها را بشناسیم و پوشش دهیم؛ در واقع مکمل این دستگاه‎ها باشیم. اینجا است که ارزش مجمع تعامل توسعه استان خود را نشان خواهد داد و اعتماد همه جلب می‎شود.

دغدغه دیگر اینکه معمولا عمر چنین مجامع و تشکل‎هایی محدود است؛ چرا که اعضاء، اهداف و ماموریت‎های ثابت و تعریف شده‎ای ندارند؛ اولویت‎بندی‌های لازم صورت نمی‎گیرد و قائم به شخص هستند و بیشتر شعاری هستند و برنامه‎ریزی و نظارتی بر اجرا صورت نمی‎گیرد که این موارد را باید در مجمع تعامل توسعه در نظر داشته باشیم.

*یوسفی: بنده با فرمایش شما کاملا موافق هستم. بنده به عنوان یک فعال دانشگاهی معتقدم امانتداری در هر کاری ضرورت دارد حتی در علم. بعضا شاهد هستیم پژوهشی در موضوعی خاص انجام می‎شود و چند سازمان و نهاد در مناسبات مختلف همین یک پژوهش را به نام خود ارائه می‎دهند که جای بسی تاسف دارد. کاش بجای تکرار یک پژوهش، سازمان یا نهادی نواقصات این پژوهش را احصاء و آن را تکمیل‎تر می‎کرد؛ در این صورت نتایج مورد انتظار در کمترین زمان ممکن حاصل می‎شد.

*نیکبخت:منطق اقتصادی و عقل مدیریتی هم ایجاب می‎کند که موازی‎کاری‎ها از بین بروند تا منابع و هزینه ها تلف نشود. البته در بعضی مواقع اهداف متفاوت است و بعضا دخالت بی‎مورد موجب انحراف از مسیر تعیین شده می‌شود.

*منافی:در تکمیل فرمایش عزیزان باید عرض کنم ما چندین انجمن فعال در استان  را باهم پیوند داده‎ایم. انجمن‎هایی شناسایی کردیم که کارهای موازی انجام می‎دادند و سعی کردیم آنها را به تکمیل نواقصات هم سوق دهیم. با انعقاد تفاهم‎نامه‎های بین انجمن‌ها و تشکل‌های مختلف می‎توان حفره‌هایی را که وجود دارد پر کرد. حدود چند صد تشکل مردم نهاد در استان وجود دارد که اگر تفاهم‎نامه‎های چندجانبه با هم داشته باشند می‎توانند ضعف‎ها و نواقصات هم را پوشش دهند.

فارس: جدای از اهداف و فلسفه وجودی مجمع تعامل توسعه، چطور می‎توان در این شرایط نامطلوب اقتصادی و وضعیت نامناسب معیشتی مردم به فکر توسعه بود؟

*نیکبخت:همانطور که فرمودید شرایط موجود می‌تواند اعتماد عمومی جامعه را تهدید کند. اما بحث اصلی ما در این مجمع این است که چه مشکلات ما در این سطح و چه حتی وضعیت به مراتب بدتر از این باشد، تنها راه رسیدن به توسعه، آرامش و برخورداری توام با احساس خوشبختی همین راه است.

اگر دنیا امروز پیشرفت کرده این پیشرفت و توسعه به دست خود مردم اتفاق افتاده است. البته نمی‌توان به تک تک مردم کف جامعه مراجعه و از آنها نظرخواهی کرد. در همه جا حلقه واسط بین دولت و مردم همین قشر صاحب‎نظر و نخبه جامعه است. نمی‎توان گفت چون وضعیت اقتصادی ما نامطلوب است و مشکلات روز به روز بیشتر می‎شود نباید به فکر توسعه بود. اتفاقا اگر احساس درد بیشتری وجود دارد حرکت در این مسیر ضروری‎تر است.

*فاریابی:در این شرایط یک اولویت‎بندی‌اساسی برای تلاش‎هاوفعالیت‎های مجمع لازم‌وضروری است. باید شروع فعالیت مجمع، ادامه مسیر و اهداف آینده را برنامه‎ریزی کنیم. در ابتدا باید اهداف کوتاه مدت تعریف و این اهداف را محقق کنیم. مثلا توسعه فضای کسب و کار یک بحث است ولی امروز ایجاد آرامش در کسب و کارها به عنوان یک هدف کوتاه مدت در این عرصه می‎تواند مطرح شود.

**اهرم توسعه را دو قشر زنان و کودکان تشکیل می‌دهند

*راد:معتقدم باید ما مسئله مجامع تعامل توسعه را به صورت یک پکیج ببینیم نه به صورت یک پدیده منفرد و تک افتاده. یعنی آن را  به صورت موزائیکی و پکیجی در کنار مقوله‎ای به نام آزادی، مشارکت، رقابت و توسعه ببینیم و در مجموع و به صورت کلان به شکل جزء در پرتو کل مورد امعان نظر قرار دهیم. اگر از منظر مشارکت قضیه را ببینیم قبل از انقلاب مشارکت بانوان ۱۲ درصد بود بعد از انقلاب در طول این چهل سال باید این میزان مشارکت خیلی افزایش می‌یافت ولی از آنجائی که این قبیل فعالیت‌ها متاخر و جدید هستند و ما تازه به این نتیجه رسیده‎ایم که مقوله توسعه را از پایین به بالا پیگیری کنیم، تحقیقات نشان می‌دهد مشارکت بانوان از ۱۲ درصد به ۱۵ یا نهایتا ۱۶درصد رسیده است. یعنی ما چیزی حدود ۳ تا ۴ درصد متحول شده‎ایم و این برای چهل سال خیلی کم است.

اقتصاددانی به نام «داگلاس نورس» که در سال ۱۹۹۳ جایزه نوبل اقتصاد را در زمینه توسعه کسب کرده معتقد است اهرم توسعه را دو قشر زنان و کودکان تشکیل می‌دهند. یعنی اگر ما بتوانیم روی این دو قشر سرمایه‎گذاری مطلوبی انجام دهیم در مسیر توسعه می‎توانیم موفق باشیم. ما هنوز در این جامعه دچار کودک‎همسری هستیم. اما به هر حال همانطور که اشاره شد چاره‎ای نداریم جز اینکه از پایه آغاز کنیم. در قرآن و متون دینی نیز این مسئله که برای توسعه عدالت اجتماعی باید مردم و بطن جامعه در صحنه باشند و قیام کنند تا زمینه‎های عدالت، برابری و حق‌طلبی را خلق کنند، مورد تاکید است.

**اهداف خود را به دو بخش کوتاه‎مدت و بلند مدت تقسیم کنیم

*رضاپور:در زمینه جلب مشارکت در طول چهل سال اقدامات متعددی انجام گرفته و الگوهای مختلف توسعه‎ای مطرح شده‎اند.به‌عنوان مثال ایده شهرک‎های‌فناوری‌در سال ۸۵در قالب‌یک‌تیم‌مطالعاتی و تحقیقاتی‌در تهران مطرح شدوپس از آن شهرک‎های مختلف فناوری درمناطق مختلف به وجود آمدند. اینها الگوبرداری‎های ناقصی از برنامه‎های توسعه کشورهای خارجی بودند. اما الگویی که ما دنبال می‎کنیم، کار خود را از کف جامعه آغاز می‎کند. معمولا در صنعت هر پروژه‎ای که توسط نیروی کار از پایین ابداع می‎شود به موفقیت می‏رسد؛ چرا که توانمندی را نیروی کار کف جامعه نشان می‎دهد. در واقع معتقدم در یک مجموعه صنعتی و سطح جامعه تصمیماتی که مدیران اتخاذ می‎کنند باید بر اساس توانمندی‎های افراد کف جامعه باشد.

باز هم تکرار می‎کنم باید اهداف خود را به دو بخش کوتاه‎مدت و بلند مدت تقسیم کنیم و به ارائه عملکردهای خود در دوره‎های کوتاه مدت بپردازیم تا این عملکردها تابلوی اقدامات و تلاش‌های ما باشد و جلوتر از خود ما حرکت کند. بنده معتقدم این مجامع توسعه می‎توانند یک انقلاب توسعه و پیشرفت اجتماعی در استان ایجاد کنند.

فارس: آیا مجمع تعامل توسعه تا کنون توانسته است اهداف کوتاه مدت دو یا چند ماهه برای خود تعریف کند؟

*نیکبخت:در حال حاضر در مرحله طراحی مدل و سازماندهی هستیم. در برخی از جلسات مجامع با بحث و تبادل نظر چهره‎ها و شخصیت‎های مختلف برخی از گره‎ها باز شده، با توجه به اینکه اساس توسعه گفت‎وگو و تحمل نظر است، این مجامع نوعی تمرین دموکراسی و همین گردهمایی‎ها و گره‎گشایی‎ها میوه مجمع محسوب می‎شوند.

فارس: اجازه بدهید کمی هم به بحث آسیب‎شناسی جلسات مجامع تعامل توسعه بپردازیم.

**لزوم تقویت روحیه انتقادپذیری افراد در مجامع تعامل توسعه

*یوسفی:به‌نظرم بحث‌انتقادپذیری خیلی‌مهم است. بعضادر چنین جلساتی وقتی به‌نقص‌ و‌ ایراد حوزه‎ای اشاره می‎شود برخی از فعالان حوزه تعصب بی‎مورد نشان می‎دهندکه همین جبهه‌گیری‌های بی‎مورد مانع توسعه و تداوم فعالیت تشکل‎ها می‎شود.باید این تعصبات کنار گذاشته شود و روحیه انتقادپذیری افراد تقویت شود؛ چرا که با توجه به انتقادات مطرح شده، آسیب‎شناسی فعالیت‎ها و اقدامات منجر به تسهیل و تسریع تحقق اهداف مجمع می‎شود.

*رضاپور:معمولا در فعالیت‎های ما بحث تبلیغات کم‎رنگ است، در حالی که باید از طریق تبلیغات فعالیت‎های خود را آشکارتر و واضح تر معرفی کنیم تا اعتماد سازمان‎ها، نهادها و مردم جلب شود. نظرم این است که بولتن پیشرفت فعالیت‎ها یا نتایج فعالیت‎ها ایجاد شود. اگر این مجامع را در رسانه‎ها بیشتر و بهتر معرفی کنیم می‎توانیم به جلب ایده‎های موفق و موثر همکاری امیدوار باشیم و مشارکت بیشتری جذب کنیم.

****************************

گفت‎وگو و گزارش از: لیلا حسین‎زاده