(لیزنا، گاهی دور/ گاهی نزدیک ۳۰۰): عباس بیات[۱]، دانشجوی کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه قم: کار کردن در یک کتابخانه؛ شاید از نظر مردم فقط امانت و بازگشت کتاب باشد، اما به من آرامش و رضایت خاطر می‌دهد.

شغل من به عنوان یک کتابدار، در جامعه‌ای که هر روز اطلاعات در بسترهای گوناگون به عامه مردم منتقل می‌شود، ناشناخته است. البته ارزش کار ما زمانی نمود پیدا می‌کند که بدانیم آیا در موفقیت اعضاء کتابخانه سهیم بوده‌ایم یا خیر؟ آیا آنها را راهنمایی کرده‌ایم تا در مسیری قرار بگیرند که علاقه و تلاش در آن از ارکان اصلی زندگی‌شان شده باشد.

هدف ما در این جامعه اطلاعاتی؛ منافع مردم است یا منافع کتابخانه؟ این که یک کتابخانه در در سطح بالایی قرار بگیرد و کتابداران آن هم به عنوان کتابدار برتر شناخته شوند، خوب است اما کافی نیست. ما تا چه اندازه توانسته‌ایم خود را در میان جامعه و بین مردم در بهترین وجه قرار بدهیم؟ چقدر توانسته‌ایم آنها را به سوی خواسته‌هایشان هدایت کنیم و در مسیر خوشبختی و موفقیت قرار بدهیم؟

گراس ملیسا می گوید:

« پاسخگو بودن به  علایق و نیازهای جامعه، عامل اصلی محبوبیت کتابخانه نزد اعضای آن جامعه است. با طرح این پرسش از گاربران و دیگر اعضای جامعه که برای بهبود زندگی روزمره شان چه نیازهایی دارند، نه تنها تمایل خود را به پاسخگویی به نیازها ی جامعه نشان می‌دهید، بلکه اطلاعات ارزشمندی درباره چگونگی برآوردن آن نیازها و خواسته ها به دست می‌آورید.[۲]»

کار ما فقط امانت یا بازگشت کتاب نیست،  هدف اصلی ما آموزش، هدایت و قرار دادن مردم در مسیر موفقیت است؛ نه اینکه فقط کتابی خوانده شود، بلکه باید تا عمل کردن به متن آن همراه آنها باشیم، یه وسیله پیگیری، گفت و گو با اعضاء و …

یادم می‌آید که یکی از اعضای فعال کتابخانه  به کتاب علاقه وافری داشت، هر روز برای مطالعه کتاب‌های مدیریت، موفقیت، روانشناسی و … به کتابخانه آمده و مطالعه می‌کرد. یک روز برای راهنمایی در مورد کتابی که بتواند به وسیله آن انگیزه‌ای برای شروع به کار پیدا کند؛ از من راهنمایی خواست و بعد از گفت و گوی مفصل کتاب «پدر پولدار، پدر بی پول» را که نویسنده آن »رابرت کیوساکی»  و درباره کنترل آینده مالی افراد است را به او پیشنهاد دادم.

پس از چند ماه و تمدید تلفنی کتاب، به کتابخانه آمد و از موقعیت شغلی که به وسیله سرمایه‌گذاری و ریسک کردن در یک کارگاه تولیدی کرده بود باهم صحبت کردیم. اینکه به وسیله پدر و برادرش و تحقیق در این مورد و البته مشاوره یک کتابدار به این موفقیت رسیده، برای من و همکارانم بسیار خوشحال کننده بود و ارزش معنوی بالایی دارد.

همکاران من در بخش کودک با اجرای برنامه‌هایی مثل قصه گویی، بلندخوانی، کاردستی، کار با میکروسکوپ و تلسکوپ، اجرای نمایشنامه‌های عروسکی‌و…سعی در جذب کودکان و نوجوانان به این بخش دارند که با برنامه‌ریزی‌های نهاد کتابخانه‌ها و همچنین تلاش دوستان توانستیم به موفقیت‌هایی برسیم.

تصویر۱. برگزاری کارگاه قصه گویی برای مهدکودک ها و پیش دبستانی ها

«نشست‌های کتابخوانی» ؛ برنامه ای است  با اجرا در بخش‌های مختلف کتابخانه که اعضاء کتاب‌های خوانده شده خود را با دیگران به اشتراک می‌گذارند . برای حضور بیشتر و جذب اعضاء به کتابخانه نشستی با موضوع کتاب‌های دفاع مقدس در بخش نوجوان برگزار نمودم که در ابتدا بچه‌‌ها تمایل چندانی به این کار نداشتند، اما با معرفی کتاب مناسب با عنوان «مارادونا در سنگردشمن[۳]» روز بسیارخوبی برای من رقم زده شد؛ انتهای کتاب که رسیدم فکر نمی‌کردم بچه ها بخواهند با این شور و علاقه کتاب را به امانت ببرند، البته که شخصیت طنز کتاب توسط«داود امیریان«  آنقدر جذاب به تصویر کشیده شده بود که نشست کتابخوانی تبدیل شده بود به دورهمی که خواندن با خنده همراه بود.

تصویر۲. برگزاری نشست کتابخوان مدرسه ای با حضور دانش آموزان به صورت ماهانه در یکی از مدارس

تصویر۳. برگزاری نشست کتابخوان کتابخانه ای با حضور اعضاء در کتابخانه

در بهمن ۹۸، زمانی که ویروس ناشناخته و منحوس «کرونا» به میان مردم آمد و جهان را در اضطراب و نگرانی فروبرده بود، کتابخانه ها ومراکز آموزشی هم تعطیل شدند و همه می داننند کتابخانه به تنهایی معنا پیدا نمی کنند، این واژه اعضاء است که با قرارگرفتن کنار کتابخانه آن را معنادار می کند،  به آن هویت می بخشد و یک هویت اجتماعی می‌سازد ؛ برای جامعه ای که نیاز  دارند به مطالعه، مطالعه و مطالعه… .

اینجا زمان را نباید از دست داد. برای دورهمی های مجازی هم باید برنامه ریزی کرد، تا اطلاعاتی را که دربستر کتابخانه ها خفته اند به جامعه سپرد؛ برای بیدار شدن از توهم اطلاعاتی که متاسفانه امروز هرچه  رو به جلو میرویم بیشتر گرفتار آن می‌شویم، چه باید کرد؟ کتابخانه ها حالا باید تاثیرگذار باشند.

نقش کتابدار در این جامعه اطلاعاتی چیست؟ کتابدار تا چه اندازه آموزش دیده و آن را در جامعه به نمایش می گذارد؟ آیا بسترهای مناسب برای این کار به صورت مناسب برنامه ریزی شده است؟ در مواقعی که حوادث و بیماری های اینچنین پیش می‌آید ،کتابدار باید الزاماتی را در پیش بگیرد و در خدمت مردم باشد .

از حادثه سیل که در لرستان و مازندران و… اتفاق افتاد و همکاران عزیز ما  در کتابخانه های سیار و … برای کمک به سیل زدگان شتافتند و با اجرای برنامه های فرهنگی سعی‌کردند این درد را هر چند کم ازآنها دورکنند ، باید یاد کرد از دوستان عزیزم که با عشق در میان کودکان به دنبال تغییر دنیای متفاوت آنها از دنیای ما بودند.

تصویر۴-  حضور فعال کتابخانه سیار نهاد کتابخانه های عمومی در حادثه سیلاب سال ۱۳۹۸ در میان کودکان

در روزهای قرنطینه و خانه نشینی اجباری به خاطر شیوع ویروس کرونا پویش‌ها و برنامه‌هایی در فضای مجازی به وسیله کتابداران به راه افتاد تا رسالت کتاب و کتابخوانی همچنان پا برجا بماند؛ برنامه هایی مانند:  جشنواره مرور نویسی ویژه کتابداران و کارکنان کتابخانه‌های عمومی کشور با محوریت کتاب «چگونه مرور کتاب بنویسیم؟[۴]»، معرفی کتاب توسط کتابداران، مسابقه نقاشی «کرونا را شکست می دهیم» ویژه کودکان، پویش «هر کتابدار یک کتابخوان»، پویش ملی «هر خانه یک کتابخانه» و پویش و مسابقه های مختلف که کتابداران و کتابخانه ها در بستر فضای مجازی به آن پرداختند . از جمله این پویش‌ها می‌توان به پویش خانواده کتابخوان و «در خانه می‌مانیم، کتاب می‌خوانیم، کرونا را شکست می‌دهیم» در استان خراسان رضوی، «تهدید کرونا، فرصت کتابخوانی» در استان البرز، مرحله دوم مسابقه کتابخوان مجازی «مرا بخوان» و پویش خانه بمانیم، کتاب بخوانیم در کتابخانه‌های عمومی استان فارس و برگزاری محفل ادبی فیض توسط اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان تهران با حضور شاعران برجسته و نام آور کشور در فضای مجازی اشاره کرد.

تصویر۵-  پویش “هر کتابدار یک کتابخوان” در فضای مجازی

در ابتدای شیوع کرونا ویروس فاصله‌ای بین کتابخانه و اعضاء ایجاد شد، این بدان معنا نبود که ما از این تعطیلی لذت  می‌بردیم، شروع کردیم به فعالیت دورکاری در فضای مجازی و خدا را شکر با دوره‌های آموزشی که نهاد کتابخانه‌های عمومی برای کتابداران و به موازات آن برای عموم مردم برگزار نمود، توانستیم به موفقیت‌هایی برسیم.

در حدود این یکسال که از شیوع کرونا ویروس می گذرد سعی داشته ایم با اجرای برنامه های فرهنگی بین کتابداران و اعضاء کتابخانه از خانواده‌ها، دانشجویان، اساتید، شاعران‌، نویسندگان‌و … ، این فاصله را کمترکنیم و در این راستا با برنامه ریزی های متنوع به دنبال تاثیرسهم خود در جامعه فرهنگی و همچنین جامعه اطلاعاتی باشیم .

کرونا هرچند ویروسی ناشناخته برای مردم است، اما آیا این دلیل و گزینه‌های دیگر می‌توانند برهانی باشند بر ندانستن ما !

جامعه ما تا چه اندازه با واژه کتابخانه و کتابدار آشنا است؟ روشن است که کتابخانه‌های عمومی تغییر کرده اند و همه این پیشرفت ها و اقدامات برای توسعه گسترش اطلاعات چه در فضای کتابخانه قبل از شیوع کرونا ویروس و چه بعد از آن با هدف تاثیرگذاری بر عموم جامعه در فضای مجازی با فعالیت کتابداران نمود بیشتری پیدا کرده است.

لازم است که کتابخانه به عنوان یک میراث فرهنگی کهن، بیشتر مورد توجه مدیران فرهنگی، صداوسیما و … قرار بگیرد و از حمایت های دولت و همچنین بخش خصوصی بهره مند شود