کودکان دیروز از شدت خستگی و تخلیه انرژی بعد از ظهرها به خواب می رفتند و بعد از بیدار شدن بار دیگر بازی‌های خود را از سر می گرفتند، بازی های کودکانه ای مثل بالا بلندی، توپ چرخی، تیله بازی، خاله بزغاله، خروس جنگی، زو، شاه و وزیر، الک دولک، شمع گل پروانه، عمو زنجیر باف، قایم باشک، قلعه، کلاغ پر، گل یا پوچ، لی لی، هفت‌سنگ و وسطی که تمامی نداشت و هیچ گاه تکراری هم نمی شد. اما اکنون نه از آن خانه های قدیمی خبری هست و نه از آن کوچه ها و صدای قاه قاه و خنده های کودکانه.

همه می گویند ما دهه ۶۰ یا ۵۰ نسل سوخته هستیم اما به نظر می رسد نسل سوخته همین کودکان مجازی هستند که در کوچه و پس کوچه های پر پیچ و خم فضای مجازی گم شده اند زیرا اکنون کوچه های قدیمی جای خود را به کوچه های مجازی داده اند، بازی های شیرین کودکان دیروز جای خود را به بازی های یارانه ای داده اند، از خانه های کوچک یا همان آپارتمان های کوچ و بزرگ کمتر صدای کودکانه ای به گوش می رسد چرا که اغلب آن ها غرق در فضای مجازی هستند.

چگونه می توان از کودکان امروزی انتظار داشت که در گوشی های هوشمند امروزی سرک نکشند در حالی که در خانه ای زیست می کنند که نه حیاطی دارد و نه فضایی برای بازی های شیرین کودکی، در اتاق هایی که پر از ابزار و امکانات تکنولوژی است و خودمان به عنوان والدین وقتی برای کودکان مان نداریم، چگونه می توان از دلبندان خود بخواهیم که کتاب بخوانند، بنشینند، دست به گوشی های هوشمند نزنند و هزاران باید و نبایدهای دیگر…

درست است که در عصر کنونی استفاده از اینترنت و فضای سایبری جزء لاینفکی از زندگی روزمره همه افراد اعم از کودکان، نوجوانان، جوانان و بزرگسالان و حتی سالمندان به شمار می رود و باید فرزندان خود را همراه با تکنولوژی تربیت کرده و راه های بد و خوب استفاده از این ابزارها را به آن ها نشان دهیم و در نهایت نمی توان به هیچ عنوان این تکنولوژی را از افراد دور نگه داشت یا آنها را محدود کرد اما باید بدانیم که فضای مجازی سرشار از اطلاعات درست و غلطی است که در مغزهای کودکانه هجوم می آورد، حال بماند که این اطلاعات به اقتضای سن کودکان است یا خیر، باید به عنوان والدین تحت آموزش قرار بگیریم که در این فضای پیچیده با کودکان خود چگونه رفتار کنیم.

در مورد استفاده کودکان و نوجوانان از این تکنولوژی نیز نمی توان آنها را محدود یا منع کرد اما می توان از آنها در این دنیای پیچیده و گاه خشن و بی رحم، مراقبت کرد. برخی از والدین بی آنکه بدانند این تکنولوژی چه آسیب هایی برای فرزندان آنها دارد، فرزندان خود را در استفاده از فضای سایبر به حال خود رها کرده و هیچ گونه کنترل و نظارتی ندارند؛ از آن سو، عده ای از والدین محدودیت را به حدی رسانده اند که فرزندان آنها به صورت پنهانی و در جمع دوستان در فضای سایبر به جست و جو در این فضا پرداخته یا به حدی از این فضا دور هستند که هیچ گونه آشنایی با این تکنولوژی ندارد. در این میان آن دسته از والدینی موفق هستند که به عنوان دوست در کنار فرزندان خود قرار گرفته و همراه هم در دنیای سایبر جستجو می کنند.

آمارها نشان می دهد حدود ۱۹میلیون کاربر اینترنت در کشور زیر ۱۸ سال سن دارند، با رشد فناوری اطلاعات و گوشی های هوشمند، جرائم سایبری افزایش یافته است. رشد جرائم اینترنتی نشان از افزایش تهدیدات سایبری برای کاربران فضای مجازی اعم از کودکان و نوجوانان دارد که لازمه کاهش این آمار و پیشگیری از وقوع جرائم سایبری، افزایش آگاهی عمومی و اطلاع از آسیب ها و تهدیدات فضای سایبر خصوصا از سوی والدین است.

کسانی که با دنیای مجازی آشنا هستند، می دانند که دسترسی آسان به هرزه نگاری ها و مطالب غیراخلاقی برای همگان ممکن است؛ بویژه برای گروه سنی کودک و نوجوان که این مساله از مهمترین آسیب‌های فضای مجازی است و خود به تنهایی می‌تواند زمینه ساز مشکلات عدیده‌ای برای خود نوجوان و خانواده‌اش شود.

براین اساس اطمینان از دسترسی کودکان و نوجوانان به محتوای سالم و متناسب با سن آنها از دغدغه‌های هر پدر و مادری است. گسترش فناوری ها و ابزارهای ارتباطی، پنجره ای رو به حیاط خلوت سایبری پیش روی کاربران بویژه نوجوانان و جوانان گشوده است اما در صورت نبود نظارت و سواد رسانه ای، تندبادها از این منفذ، جسم و روح آن‌ها را در هم می پیچاند.

با در نظر گرفتن ابعاد این فضای کهکشانی و گسترده، استفاده بی رویه نوجوانان و جوانان و گذراندن اوقات زیاد در راهروهای شلوغ این سرزمین، به دغدغه ای برای والدین و مسئولان تبدیل شده است. فضای بدون دیوار و حصار سایبری، هویتی کاذب و تصویری غیر واقعی برای آن ها ایجاد کرده است که منجر می شود افراد برای حضور بیشتر در شبکه های اجتماعی تلاش و تکاپوی زیادتری داشته باشند.

این موضوعی است که رییس جمهوری نیز هنگام نواختن زنگ آغاز سال تحصیلی ۹۶-۹۷ به آن اشاره کرد و فضای مجازی را تیغ دولبه ای دانست که می‌تواند زندگی را نابود کند یا به رشد و تعالی برساند. حسن روحانی در بخشی دیگر از اظهارات خود، خواستار ارائه آموزش‌های لازم در این زمینه شد و تاکید کرد معلمان باید نحوه آشنایی و سبک استفاده از فضای مجازی را به دانش‌آموزان بیاموزند.

شرط سنی برای استفاده از فضای مجازی

امیرعبدالرضا سپنجی کارشناس مطالعات سواد رسانه ای، اینترنت و فضای مجازی (آی. سی. تی) در این زمینه معقتد است که استفاده از فضای مجازی یا هر نوع صفحات نمایشگر اعم از لپ تاپ، موبایل یا حتی تلویزیون برای کودکان زیر دوسال ممنوع است چرا که موجب کاهش رشد عاطفی، ایجاد مشکلات فراوان در بحث زبان آموزی، بروز سندرم فقدان تمرکز و بیش فعالی آن‌ها می شود اما وقتی سخن از سواد رسانه ای پیش می آید، شامل کودکانی می شود که به سن آموزش یادگیری رسیده باشند.

وی می گوید: در ارتباط با کودکان و نوجوانان، استفاده از فضای مجازی به صورت تلفیقی و به مدت دو ساعت مشخص مجاز شمرده می شود تا مشکلات و مسائل جدی در حوزه تحصیل و آموزش و انجام تکالیف ایجاد نشود البته نقش والدین دانش آموزان و اولیای مدرسه در بهره وری بهینه دانش آموزان از فضای سایبری حائز اهمیت است.

این کارشناس مطالعات سواد رسانه ای می گوید دانش آموزان هفت تا ۱۵ سال باید از شبکه های اجتماعی و فضای سایبری، دو ساعت استفاده کنند البته با همراهی و نظارت والدین چرا که با توجه به قرارگرفتن نوجوانان در شرایط سنی حساس بلوغ، اگر محتوای فضای سایبری نامطلوب باشد، ساختار ذهنی و به دنبال آن هیجانات رفتاری را تحت تاثیر منفی قرار می دهد.

سپنجی به سواد رسانه ای اشاره می کند و ادامه می دهد: سواد رسانه ای مجموعه‌ای از مهارت‌های قابل یادگیری است که به توانایی دسترسی، تجزیه و تحلیل و ایجاد انواع پیام‌های رسانه‌ای اشاره دارد.  فضای سایبری در واقع مجازی نیست و به طور واقعی و موازی با زندگی روزمره پیش می رود براین اساس به دلیل واقعی بودن این فضاها، آموزش سواد رسانه ای به منظور استفاده مطلوب از آن ضرورت دارد. آموزش از سن کودکی که پایه های آن از خانواده و به آگاهی والدین گره خورده است و سپس همیاری و آموزش در مدارس که باید به صورت متنی یا چند رسانه ای در اختیار دانش آموزان قرار گیرد.

وی می افزاید: هوشیاری و تسلط والدین و مربیان مدارس بر فضای سایبری و آشنایی کامل به آن نیز حائز اهمیت است چرا که خانواده و مربیان مدارس باید در استفاده از این ابزارها، هوشیار و مسلط باشند و خانواده به عنوان اصلی ترین نهاد اجتماعی و بعد هم مدارس به عنوان مرکزی که ساعت ها وقت دانش آموز در آنجا سپری می شود، نباید از دانش آموزان عقب بمانند.

سواد رسانه ای یا تربیت رسانه ای؟

بسیاری از کارشناسان فضای مجازی بر این باورند که تربیت رسانه ای فراتر از سواد رسانه ای است که به مجهز شدن خانواده ها و مربیان آموزشی در مدارس وابسته است و سطح پایین سواد رسانه ای در جامعه و نبود عزمی برای ارتقای آن سبب شده تا  خانواده ها هم علاقه و عزمی برای عمق بخشیدن به دانسته های خود نداشته باشند.

این کارشناسان به اهمیت و ضرورت ارتقای سواد رسانه ای در جامعه تاکید دارند و معتقند که اگر فرزندان ما با این ابزار آشنایی کافی نداشته باشند این ابزار برای آنها به سرگرمی صرف تبدیل خواهند شد.

کودکان و نوجوانان در اولویت برنامه های امنیتی پلیس فتا

سردار وحید مجید رئیس پلیس فتای نیروی انتظامی جمهوری اسلامی کودکان و نوجوانان را در اولویت برنامه‌های امنیتی پلیس فتا دانسته و می گوید: در این رابطه با همکاری آموزش و پرورش و همچنین وزارت ارتباطات و فناوری، طرحی را به عنوان طرح کودک و اینترنت «کوآ» طراحی، پایه‌ریزی و اجرا کرده ایم که در آن، بیش از ۲۰۰ هزار کودک در مقطع دبستان،  متوسطه اول و دوم آموزش دیدند.  در این طرح کارگاه های آموزشی زیر پوشش آموزش کارشناسان قرار گرفتند.

به گفته وی کودکان خواسته یا ناخواسته وارد فضای مجازی شده‌اند و همواره آسیب‌هایی در کمین آن‌هاست، براین اساس در این مساله با دو تیپ خانواده مواجه هستیم؛ خانواده‌هایی که نسبت به این فضا اشراف دارند و کنترل حداقلی را انجام می‌دهند و خانواده‌هایی که در این مورد دارای اطلاعات زیادی نیستند و به همین دلیل نمی‌توانند فرزندان را در استفاده درست از این فضا راهنمایی کنند.

سردار مجید می گوید: ۷۰ درصد از دلایلی که مجرمان می‌توانند جرائم خود را به ثمر برسانند ناآگاهی کاربران از نحوه استفاده از فضای سایبری است، همین امر باعث شده پلیس فتا در سطح خانواده، جامعه و حتی در سطح حوزه‌های دولتی برنامه‌هایی مدنظر قرار دهد که در این میان کودکان صددرصد در اولویت این موضوع هستند.

راهکارهای برای کنترل فرزندان در فضای مجازی

پلیس فتا برای اطمینان والدین از اینکه کودکان به چه مطالبی در فضای سایبری دسترسی دارند، توصیه ها و راهکارهایی ارائه کرده است که بر برخی از آنها در ادامه اشاره می شود:

۱ – استفاده از موتورهای جستجو بومی، می‌تواند از دسترسی اتفاقی کودکان به محتوای غیراخلاقی و مطالب هرزه‌نگاری جلوگیری کند که البته موتورهای جستجو متعددی در کشور راه‌اندازی شده است که والدین می‌توانند از آنها برای دسترسی کودکان به اینترنت استفاده کنند.

۲ – فعال سازی قابلیت جستجوی ایمن، امکانی است که بسیاری از موتورهای جستجو خارجی برای محدودکردن و جلوگیری از نمایش مطالب و تصاویر غیراخلاقی استفاده می‌کنند و والدین می‌توانند با فعال کردن این گزینه در موتور های جستجو با آسایش خاطر بیشتری آن را در اختیار نوجوانان قرار دهند.

۳ – آموزش و نظارت بر فعالیت کودکان در شبکه‌های اجتماعی، اعم از نحوه ارتباط با افراد غریبه، چگونگی انتشار و اشتراک مطالب و تصاویر و ایجاد فضایی دوستانه بین کودک و والدین می‌تواند تاثیر بسزایی در جلوگیری از سوء استفاده از کودکان و اذیت و آزار آنها در شبکه‌های اجتماعی داشته باشد.

۴ – والدین برای پیشگیری از آسیب ‌های مربوط بازی‌ های رایانه ‌ای باید از نظام ملی رده‌ بندی سنی بازی‌های رایانه‌ای(ESRA) استفاده کنند و در هنگام خرید یا دانلود بازی ‌های رایانه‌ای به نماد رده‌بندی سنی بازی توجه کنند و تنها بازی ‌هایی را برای کودکان خود تهیه کنند که از نظر سنی مناسب آنها و مورد تایید بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای باشد.

۵ – با نصب نرم افزارهای کنترلی، بر روی گوشی تلفن همراه یا کامپیوتر شخصی کودک علاوه بر نظارت بر فعالیت وی، می توان محدودیت‌های را نیز در میزان ساعات استفاده از بازی‌های رایانه‌ای تعیین کرد که از اعتیاد کودک به بازی و سایر آسیب ‌های احتمالی پیشگیری خواهد کرد.

کنترل والدین برای امنیت کودکان در اینترنت

با استفاده از ویژگی کنترل والدین ویندوز ۱۰ اینترنت را به‌فضایی امن برای فرزند خود تبدیل کنیم، درست همانطور که برای دسترسی به هر دستگاه ویندوز به حساب خود وارد می‌شوید، می‌توانید یک حساب کاربری کودک ایجاد کنید که نظارت و تنظیم آن آسان باشد. تمام کنترل والدین توسط حساب والدین برای حساب کودک تنظیم شده است، از جمله: تولید گزارش فعالیت درباره برنامه یا استفاده از بازی، سابقه مرورگر، جستجوی وب و زمان صفحه، محدود کردن زمان صفحه نمایش برای ویندوز ۱۰ یا Xbox One از طریق برنامه‌های هفتگی، محدود کردن برنامه و استفاده از بازی برای هر دستگاه، مسدود کردن وب سایت‌ها و برنامه‌های نامناسب، مدیریت کیف پول کودک و خرید مجوز در فروشگاه مایکروسافت، ردیابی موقعیت مکانی کودک در دستگاه Android با پرتاب Microsoft (یا تلفن ویندوز ۱۰)، نحوه ایجاد یک اکانت کودک در ویندوز ۱۰، برای دسترسی به حساب‌های ویندوز ۱۰، منوی Start را باز کرده و نماد cog را انتخاب کنید.

همچنین برای دسترسی به منوی تنظیمات حساب، روی “حساب‌ها” کلیک کنید. از طرف دیگر، می‌توانید با باز کردن منوی استارت، تایپ “حساب” و انتخاب گزینه “Manage Your Account” به منوی تنظیمات حساب‌ها دسترسی پیدا کنید.   زبانه “خانواده و سایر کاربران” را در سمت چپ انتخاب کرده و سپس روی علامت به علاوه (+) کنار “افزودن یک عضو خانواده” کلیک کنید.

“اضافه کردن یک عضو” را انتخاب کنید. اگر فرزند شما آدرس ایمیل دارد، آن را وارد کنید و روی “بعدی” کلیک کنید. در غیر این صورت، می‌توانید بر روی “ایجاد یک آدرس ایمیل برای کودک” کلیک کنید تا یک حساب ایمیل رایگان برای آنها از طریق Microsoft Outlook تنظیم کنید.

به فرض این کودک زیر ۱۳ سال است، حساب فرزندشان آماده رفتن خواهد بود. اگر برای شخصی بزرگتر از ۱۳ سال حساب کاربری ایجاد می‌کنید، می‌توانید در هنگام ایجاد حساب، تاریخ تولد آنها را تنظیم کنید.

نحوه کنترل کنترل والدین برای ویندوز ۱۰

در حالی که می‌توانید حساب فرزند خود را مستقیماً در ویندوز ۱۰ ایجاد کنید، به وب سایت Microsoft Family هدایت می‌شوید تا حساب‌های ایجاد شده برای خانواده خود را مدیریت و نظارت کنید. هنوز هم می‌توانید از این وب سایت کاربرانی ایجاد کنید. برای دسترسی به این وب سایت از پنجره “خانواده و سایر کاربران”، روی “مدیریت تنظیمات خانواده آنلاین” کلیک کنید.

از وب سایت Microsoft Family، می‌توانید هرکدام از حسابی را که اضافه کرده‌اید مشاهده کنید. همه تنظیمات کنترل والدین به طور پیش فرض خاموش هستند، بنابراین شما باید هر ویژگی را بصورت جداگانه فعال کنید. این همچنین به شما در درک بهتر هر ویژگی کمک می‌کند.

«فعالیت» را تحت هر حساب انتخاب کنید و ضامن «گزارش فعالیت» را فعال کنید. این به شما امکان می‌دهد فعالیت این حساب را از طریق گزارش‌های منظم ایمیل یا با بازگشت به این منو در هر زمان پیگیری کنید.

پس از فعال شدن گزارشگری فعالیت، با کلیک بر روی «روشن کردن محدودیت‌ها» در کنار هر ویژگی مربوطه، محدودیت‌های اضافی در برنامه‌ها و بازی‌ها، مرور وب و زمان صفحه را فعال کنید. همچنین برای دسترسی، فعال کردن و مدیریت هر یک از این ویژگی‌ها می‌توانید بر روی زبانه‌ها در بالای صفحه کلیک کنید.

فضای سایبری روز به روز در حال گسترش است و پیچیدگی های این فضای، والدین را در خیابان های سایبری سرگردان کرده است براین اساس لازم و ضروری است که اطلاعات سایبری خود را خواسته یا ناخواسته افزایش دهیم تا شیادان فضای مجازی برای فرزندان پاک این سرزمین دامی پهن نکنند.

ایرنا :گزارش از: معصومه نیکنام