۹خوانش از «ربنا»؛از قاری نوجوان تا اساتید مشهور آواز و قرائت قرآن

خبر تبریز :«ربنا» آیاتی از قرآن است که تقریباً مشهورترین نوای قرآنی ماه رمضان ایرانی‌هاست و از سال‌های گذشته تا کنون قاریان متعدد ایرانی و خارجی آن را قرائت کرده‌اند.

به گزارش خبرتبریز به نقل از مهر، ربنا خواندن تقریباً مشهورترین نوای قرآنی ماه رمضان ایرانی‌هاست. متن کامل آیه‌هایی که این دعاها از آن‌ها استخراج شده عبارتند از:

رَبَّنَا لاَ تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِن لَّدُنکَ رَحْمَةً إِنَّکَ أَنتَ الْوَهَّابُ پروردگارا! دل‌هایمان را پس از آنکه هدایتمان فرمودی منحرف مکن، و از سوی خود رحمتی برما ببخش; زیرا تو بسیار بخشنده‌ای.

رَبَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا وَأَنتَ خَیْرُ الرَّاحِمِینَ پروردگارا! ما ایمان آوردیم، پس ما را بیامرز و به ما رحم کن که تو بهترین رحم کنندگانی

رَبَّنَا آتِنَا مِن لَّدُنکَ رَحْمَةً وَهَیِّئْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا رَشَدًا پروردگارا! رحمتی از نزد خود به ما عطا کن، و برای ما در کارمان زمینه هدایتی فراهم آور.

رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبْرًا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانصُرْنَا عَلَی الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ پروردگارا! بر ما صبر و شکیبایی فرو ریز، و گام‌هایمان را استوار ساز، و ما را بر گروه کافران پیروز گردان

نخستین ربنا که به صورت یک اثر مناجات خوانی ضبط شده است و صدای آن باقیمانده است، متعلق به سیدجواد ذبیحی می‌باشد که پیش از انقلاب اسلامی در رادیو و تلویزیون پخش شده است. پدرش سیداسدالله ذبیحی درکه‌ای، مداحی از ساکنان روستای درکه واقع در شمال تهران بود. جواد ذبیحی از جوانی نیز فینه عربی به سر می‌گذاشت و در نشست‌های مذهبی تهران وشهرستان‌ها شرکت می‌کرد. سید جواد ذبیحی مسلط بر دستگاه‌های مختلف موسیقی ایرانی بوده است که به خوانندگی بدون موسیقی و همین طور مناجات خوانی و مداحی روی می‌آورد.

ذبیحی به واسطه ارتباط خاص با حکومت و همین طور حضور فعال در رسانه رسمی رژیم پهلوی مورد انتقاد قشر عظیمی از مذهبی‌ها قرار گرفته بود و در میان آنها طرفدارانی نداشت. ذبیحی در مجالس مذهبی دربار دعوت می‌شد. به همین ترتیب پس از پیروزی انقلاب اسلامی، آثار او فرصت پخش نیافت.

دومین و مشهورترین ربنا را می‌توان ربنای متعلق به محمد رضا شجریان محسوب کرد و دومین اثری دانست که به صورت حرفه‌ای ضبط شده است. «ربّنای شجریان» یکی از آثار برجسته محمدرضا شجریان و شامل ۴ دعا از آیات قرآن است که در دستگاه سه‌گاه خوانده شده و همه دعاهای آن با عبارت ربّنا آغاز می‌شوند. این اثر اولین بار در تیر سال ۱۳۵۸ ضبط شده و سال‌های طولانی، جزو برنامه‌های اصلی سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در ماه رمضان بوده‌است. این اثر در ۱۹ اردیبهشت سال ۱۳۹۶ در فهرست آثار معنوی (ناملموس) ایران با شماره ۱۳۹۶ به ثبت رسید.

شجریان درباره اینکه چه شد که او مشهورترین مناجات ربنا را خواند می‌گوید: «سال ۵۸ تغییرات و تحولاتی در رادیو مخصوصاً در بخش موسیقی در حال شکل‌گیری بود. رئیس وقت رادیو آقای وجیه‌اللهی که فردی تحصیل‌کرده و روشنفکر بود، از من موکدا و مرتباً می‌خواست با توجه به تغییرات و تحولات سیاسی و مذهبی ایران برای پخش آثار جدید قبل از افطار طرحی انجام بدهم. آن‌ها نمی‌خواستند آثار دوره قبلی را پخش کنند. به ایشان گفتم سال‌هاست من از آن فضا دور شدم و راه من با موسیقی و ارکستر تعریف شده است و این کار الان من نیست اما ایشان گفت که فقط شما می‌توانید و ما تنها شما را داریم و از من خواست برای دم افطار، مناجات‌ها و اذان، کاری انجام بدهم.پذیرفتم این کار را انجام بدهم. کلاسی برای افرادی که قرار بود دعای سحر و مناجات بخوانند، گذاشتم که با این افراد نحوه درست خواندن را کار کنم. به مسئولان گفتم که سال‌هاست مخاطب من را به عنوان خواننده آواز می‌شناسد، اگر بخواهم ربَّنا بخوانم، اذان بگویم ممکن است مخاطب من را نپذیرد و این کار زیبا نیست. چون مردم فکر می‌کنند حالا که جمهوری اسلامی سر کار آمده، شجریان که تا دیروز آواز می‌خواند، امروز دعا می‌خواند و اذان می‌گوید و ممکن است نپذیرند و از سوی دیگر افراد دیگری که به صدای من عادت کردند هم ممکن است بپرسند که چرا شجریان آواز را رها کرده است و دعا می‌خواند.

برای من این کار بسیار سخت بود. به همین دلیل به آن‌ها گفتم که من به شما کمک می‌کنم و به دیگران آموزش می‌دهم تا آن‌ها بتوانند ربَّنا و دعا بخوانند اما خودم این کار را نمی‌کنم. قبول کردند. رفتم استودیو و «ربَّنا» و «مثنوی افشاری» را بدون هیچ تکرار و تصحیحی خواندم. اثر ضبط شده را به ۴ نفر از هنرمندان مورد نظر دادم و از آن‌ها خواستم که تمرین کنند تا برای ضبط آماده بشوند. از همان موقع و حتی قبل‌تر آن فریدون شهبازیان که کار من را شنیده بودند، اصرار می‌کردند که با صدای خودم پخش شود و من هم مصرانه می‌گفتم که صدای من نباید این‌گونه پخش بشود، هیچ اجازه‌ای به آن‌ها برای پخش ندادم اما روز اول ماه رمضان دیدم، ربَّنایی را که خودم خوانده‌ام از رادیو پخش شد. آن موقع به هیچکس هم گفته نشد که این اثر را چه کسی خوانده است. به آن‌ها گفتم که هیچ حق ندارید که بگویید این اثر را من خوانده‌ام. آن زمان مردم فکر می‌کردند که این اثر را یکی از قاریان حرفه‌ای خوانده و من طوری این اثر را خوانده بودم که صدای من مشخص نبود. زمانی که دیدم مردم این کار را خیلی دوست دارند و هی می‌پرسند که این اثر را چه کسی خوانده است؟ وقتی به اطرافیان و به شکل خصوصی می‌گفتم که این اثر را من خوانده‌ام و بدون اجازه من پخش شده، همه تعجب می‌کردند که چطور من این کار را خوانده‌ام؟ اما زمانی که دیدم مردم متوجه می‌شوند که من این کار را به این دلیل نخواندم که با شرایط روز خودم را هماهنگ کنم، اعلام کردم که این اثر را من خوانده‌ام.»

شجریان ربنا را در دستگاه سه‌گاه خوانده‌است. در بخش‌هایی از آن، موسیقی به دستگاه‌ها و آوازهای دیگر ردیف موسیقی ایرانی از جمله آواز افشاری و گوشهٔ عراق نیز پرده‌گردانی می‌کند اما در انتها به سه‌گاه برمی‌گردد. ربنا در نواری که محمدرضا شجریان با نام به یاد پدر ضبط کرده، منتشر شده‌است.

این ربنا ترکیب چهار آیه، آیات هشتم سوره آل عمران، ۱۰۹ مومنون، ۱۰ کهف و ۲۵۰ بقره است. بعد از آن هریک از قاریان به نحوی این آیات قرآنی را تلاوت کردند.

سومین ربنا، ربنای مشهور مرحوم استاد لیثی است که در دانشکده علوم و فنون دریایی خرمشهر تلاوت شده تلاوتی که به گفته غلامرضا شاه‌میوه، بعد از شنیدن زیارت عاشورا انجام شده و لیثی با حزن و اشک آیه ۱۹۳ آل عمران را تلاوت کرده است. استاد محمد اللیثی، قاری شهیر معاصر در سال ۱۹۵۲ میلادی در روستای نخاس از توابع شهر زقازیق در استان شرقی مصر است. یکی از معروف ترین تلاوت‌های مرحوم لیثی، تلاوت آیات ۱۸۹ تا ۱۹۵ سوره آل عمران است که در ایران اجرا شد و در اذهان ماندگار شد.

چهارمین ربنا متعلق به مرحوم استاد شحات محمد انور است. شحات محمد انور از قاریان نامدار جهان اسلام است که در سال‌های عمر با برکتش بارها به کشورمان سفر کرد و در محافل مختلف از جمله در محضر رهبر معظم انقلاب تلاوت کرد.

استاد «شحّات محمد انور» در روز یکم ژوئیه سال ۱۹۵۰ میلادی در روستای «کفرالوزیر» که مرکزی دور افتاده در استان قهلیه مصر است در خانواده‌ای کم جمعیت متولد شد.او در دوران جوانی اساتیدی مانند «جوده ابوالسعود»، «سعید عبدالصمد الزناتی» و «حمدی زامل» از جمله قاریانی بودند با حضورشان در محافل قرآنی منطقه‌ای که شحات محمد انور نیز در آن‌جا حضور داشت گرمی خاصی را به این محافل بخشیدند، ولی حقیقت امر این بود که استعداد این جوان مستعد ناگهان درخشید و در آن میان او را منحصر به فرد کرد و به مقامی انکار ناشدنی رسید و با وجود این‌که از سن کمی نیز برخوردار بود مانند یک قاری بزرگ که تمامی سر انگشتان به سوی او نشانه رفته است، درخشید و این‌ها همه قبل از ۲۰ سالگی شحات انور بود.

چنین جوانی که به طور مرتب می‌درخشید و شهرت او بر سن او بسیار سبقت گرفته بود آن قدر شایسته بود که رئیس مرکز شهر «میت غمر» دعوت‌نامه‌ای برای او بفرستد و او را به یکی از مناسبت‌های دینی که اولین رئیس رادیو مصر در آن حضور داشت، فرا بخواند. صوت زیبای مرحوم شحات انور باعث شد تا شهرت او در سراسر جهان گسترش یابد و هیچ قارّه‌ای از دنیا نبود مگر این‌که مرحوم شحات انور در ماه مبارک رمضان و در بین سال‌های ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۶ میلادی به آن‌ها مسافرت کند.

پنجمین ربنا را استاد سلیم موذن‌زاده اردبیلی خوانده است. وی یکی از مداحان ایرانی به زبان‌های ترکی، فارسی و عربی بود که در محلهٔ تازه‌شهر اردبیل زاده شد. وی که بیش‌تر نوحه‌هایی را به زبان ترکی آذربایجانی خوانده، به زبان‌های فارسی و عربی نیز تسلط داشت. پدرش عبدالکریم مؤذن‌زادهٔ اردبیلی نخستین مؤذن رادیوی ایران و برادرش رحیم مؤذن‌زاده اردبیلی نیز از مؤذنان معروف ایران بوده است.

سلیم مؤذن زاده، در ۱۳۱۵ شمسی در اردبیل زاده شد. او به زبان ترکی و فارسی و نیز عربی تسلط داشت.او به زبان انگلیسی نیز نوحه خوانده است. در ۱۳۹۲ شمسی اذان سلیم موذن‌زاده اردبیلی، برای نخستین بار در تاریخ رادیو و تلویزیون‌های جمهوری آذربایجان، از شبکه ANS باکو پخش شد. همچنین وی در ۷۸ سالگی در دستگاه بیات ترک اذان گفت. ویژگی این اذان، استفاده از سه بیت اشعار فارسی شهریار در فلسفه اذان در مقدمه و اجرای ترجمه فارسی عبارات در قالب یک بیت شعر فارسی است.

سلیم، به طور متوسط روزانه پنج ساعت از عمر خود را صرف مداحی می‌کرد و بیش از دو هزار عنوان نوار کاست مربوط به برنامه‌های او از زمان پیدایش ضبط صوت تاکنون به زبان‌های عربی، فارسی و ترکی موجود است. موذن‌زاده با معرفی خود به عنوان نوکر پیر آستان اهل بیت (ع) می‌گوید: حنجره من یک موهبت الهی و وقف سیدالشهداء (ع) است و استفاده از آن در زمینه‌های غیر از این صحیح نیست. سلیم مؤذن‌زاده در ۲ آذر ۱۳۹۵ شمسی در ۸۰ سالگی درگذشت و در قطعه مفاخر قبرستان بهشت زهرای اردبیل به‌خاک سپرده شد.

ششمین ربنا از حامد شاکر نژاد قاری برجسته بین‌المللی ایرانی و مُبَلّغ قرآنی کشورهای مختلف اسلامی و غربی است. هم‌اکنون تلاوت‌های او در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و رسانه‌های کشورهای اروپایی و آفریقایی و آسیایی پخش می‌شود.

شاکر نژاد در تلاوت‌های خویش پیرو سبک مصطفی اسماعیل بوده‌است. وی با فن اختلاف قرائات آشناست و در تلاوت‌های مجلسی خویش قرآن را با روایت‌های چندگانه قرائت می‌کند.

هفتمین ربنا از انور شحات محمد انور، پسر بزرگ شحات انور است که از آیه ۱۹۳ آل عمران قرائت شده است.

انور شحات انور از قاریان نسل جوان مصر است. پدر وی شحات محمد انور و برادر کوچک‌تر او محمود شحات انور از قاریان نامدار مصری هستند او تا به حال در کشورهای مختلفی دعوت شده و به تلاوت قرآن پرداخته‌اند از جمله در جمهوری اسلامی ایران، اندونزی، انگلستان، آفریقای جنوبی، الجزایر و پاکستان.

هشتمین ربنا از محمود شحات محمد انور، پسر کوچک‌تر مرحوم شحات انور است. وی هم مثل برادر و پدرش این آیات و ربنا را قرائت کرده است و با استقبال جمعیت قرآنی حاضر روبرو شده است.

نهمین ربنا که از همه آثار قبلی تازه‌تر است و در سال‌های اخیر ضبط و پخش شده مربوط به قاری نوجوان سید علیرضا موسوی نفر نخست مسابقات قرائت قرآن کریم است.

او از هشت سالگی در شهر تبریز تلاوت قرآن را شروع کرد و در ۱۶ سالگی توانست مقام نخست مسابقات شکوفه‌های اوقاف را که در استان بوشهر برگزار شد، کسب کند. موسوی در هنگام بلوغ به جهت تغییراتی که در نوع و کیفیت صدا ایجاد می‌شود، به توصیه اساتید خود مبنی بر کمتر یا حتی به کلی تلاوت نکردن در این دوره به جهت اینکه ممکن است به حنجره آسیب برسد، عمل کرد و مدتی در هیچ مراسمی برای تلاوت قرآن حاضر نشد. او اکنون با پشت سر گذاشتن دوران بلوغ، هر ماه، چند روزی را به تهران سفر می‌کند تا با شرکت در جلسات قرآن استاد احمد ابوالقاسمی و تمرین‌های مستمر، به دوران اوج خود بازگردد.

او در ابتدای مسیر تلاوت مقلد عبدالباسط بود، اما اندکی بعد به دلایل فنی در عرصه تلاوت، مقلد مصطفی اسماعیل شد و حتی در تلاوتی که در محضر رهبر معظم انقلاب در نوجوانی داشت، از سبک مصطفی اسماعیل استفاده کرد.