دسته‌بندی سنی مخاطبان کتاب‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان پس از سال‌ها تغییر کرد. تقسیم‌بندی جدیدی برای تولید آثار از صفر سال به بالا ارائه شده است. در دسته‌بندی جدید، گروه‌های سنی همچون ۰+ «نوزاد»، ۲+ «نوگام»، ۴+ «نوباوه»، ۷+ «نوخوان»، ۹+ «نونهال»، ۱۲+ «نونگاه»، ۱۵+ «نوجوان» و «اولیای تربیتی، مربیان و پژوهش‌گران» نام‌گذاری شده است. نکته قابل توجه در این رده‌بندی این است که سقفی برای هر گروه سنی تعیین نشده و حداقل سن مخاطب کتاب نوشته ‌شده است.

رده‌بندی سنی پیش از این در فیپای کتاب یا پشت جلد آن با حروف «الف»، «ب»، «ج»، «د» و «ه» مشخص می‌شد که چه کتابی برای کدام گروه سنی مناسب است.
گروه سنی «الف» شامل‌ سال‌های پیش از دبستان، گروه سنی «ب» سال‌های آغاز دبستان -کلاس اول، دوم و سوم-، گروه سنی «ج» مخصوص کودکان سال‌های پایان دبستان -کلاس‌های چهارم، پنجم و ششم-، گروه سنی «د» دوره اول متوسطه -کلاس‌های هفتم، هشتم و نهم- و گروه سنی «ه» دربرگیرنده دوره دوم متوسطه -کلاس‌های دهم، یازدهم و دوازدهم- بود.

باوجود رده‌بندی سنی با حروف الفبا، مرجع خاصی برای رده‌بندی کتاب‌های خاص کودکان وجود ندارد. ناشران مختلف روش‌های متفاوتی برای گروه‌بندی کتاب‌هایشان در نظر می‌گیرند. انتشارات قدیانی کتاب‌هایش را در گروه‌های خردسال، کودک، نوجوان، جوان و بزرگسال تقسیم‌بندی کرده است. پرتقال نشر دیگری است که در حوزه کودک و نوجوان فعالیت می‌کند و کتاب‌هایش را در سه دسته «سه تا هفت سال، هفت تا ۱۲ سال و بیش از ۱۲ سال» دسته‌بندی کرده است.

ضرورت نگاه دوباره به رده‌بندی سنی
کتاب‌های کودکان و نوجوانان در کانون پرورش فکری سال‌ها رده‌بندی مشخصی داشت که مخاطبان این کتاب‌ها به آنها عادت کرده بودند، روح‌الله کاظمی، مدیرکل نظارت بر انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به خبرنگار ایرناپلاس درباره علت این تغییر توضیح داد: بیش از ۴۰ سال از گروه‌بندی سنی سابق کانون گذشته است. با افرادی که از ابتدا مؤلف این رده‌بندی سنی بودند، گفت‌وگو کردیم، خود آنها طرفداران اصلی تغییر بودند.

فرزندان ما از دیدگاه ضریب هوشی، اطلاعات عمومی، اطلاعات فرهنگی و ضریب رشدی که دارند قابل مقایسه با نسل‌های گذشته نیستند. نوجوان امروز مانند جوان دیروز است و این روند به دلیل سهولت در دسترسی به اطلاعات شکل گرفته است. شاهدیم که گاهی کودکان در حد نوجوانان می‌دانند و ضرورت داشت نگاه دوباره‌ای به ماجرا داشته باشیم.

دلیل دیگری که برای تغییر رده‌بندی سنی کتاب‌های کانون بیان شد شفافیت بیشتر برای مخاطبان هر گروه سنی است، زیرا براساس اصول روانشناسی جدید، مرزبندی دقیقی برای مخاطبان کتاب نمی‌توان در نظر گرفت.

کاظمی در این‌باره بیان کرد: مدل قبلی «از و تا» سن کودک را مشخص می‌کرد. براساس اصول جدید، توصیه نمی‌کنیم که کدام سن، کدام کتاب را مطالعه کند، بلکه فقط مشخص می‌شود که این کتاب مناسب بالاتر از چند سال است که می‌تواند تا ۹۰ سال پیش رود؛ برای پایین‌تر از این سن، این اثر مناسب نیست. این شکل جدید توصیه برای استفاده از کتاب‌ها و آثار دیگری است که در کانون تولید می‌شود.

در رده‌بندی سنی جدید کانون گروه سنی مثبت صفر در نظر گرفته شده است؛ گروهی که پیش از این در محصول‌های کانون، رده‌بندی سنی مشخصی نداشت. مدیرکل نظارت بر انتشارات این مجموعه درباره گروه سنی مثبت صفر گفت: در این گروه محصول‌هایی برای کودکان و کتاب‌هایی برای مادران و پدران تولید کردیم. والدین پیش از تولد کودک می‌توانند این کتاب‌ها را مطالعه کنند تا بتوانند نقش مؤثری در تربیت فرزندانشان ایفا کنند.

خانواده‌ها با آگاهی بیشتر از محصول‌ها استفاده کنند
کتاب‌های کودکان در سال‌های اخیر پیشرفت قابل توجهی داشتند. محصول‌های فرهنگی و کتاب‌های قابل استفاده برای سنین پایین تولید شده‌اند که پیش از این وجود نداشتند؛ مانند کتاب‌های پارچه‌ای یا کتاب‌هایی با برگ‌های مقوایی و حجیم تا کودک بتواند آن را ورق بزند یا با دیدن تصاویر آن تفریح کند. به گفته کاظمی این محصولات در گروه مثبت صفر قرار می‌گیرند.

پیش از کانون، برخی از ناشران کتاب‌های خود را با دیدگاه مثبت یک سن، گروه‌بندی می‌کردند و به همین دلیل این تغییر در رده‌بندی سنی کتاب‌های کانون می‌تواند به‌سادگی پذیرفته شود.

به گفته کاظمی با این تغییر در کانون، دیگر ناشران نیز می‌توانند کتاب‌هایشان را به این سبک رده‌بندی کنند تا خانواده‌ها با آشنایی بیشتر نسبت به محصول از آن استفاده کنند.

تغییرها در کانون زیر نظر یک گروه روانشناسی کودکان و نوجوانان انجام می‌شود. کاظمی با اشاره به کارگروه حرفه‌ای روانشناسی که به‌تازگی در کانون فعالیت خود را شروع کرده است، گفت: کارگروه حرفه‌ای روانشناسی برای گروه سنی مثبت صفر تشکیل شده است و در این زمینه کار می‌کنند. از طرفی نویسندگان مجرب در حال ترجمه و تألیف کتاب هستند. از امسال همه محصول‌ها با گروه‌بندی جدید در دسترس مخاطبان قرار خواهد گرفت.

نمی‌توان برای محصول‌های فرهنگی رده‌بندی خاصی در نظر گرفت
در نظر گرفتن گروه‌بندی خاص برای مخاطبان یک کتاب، ارتباط زیادی با شرایطی دارد که کودک در آن پرورش می‌یابد؛ ممکن است کودکی در یک روستا آن‌قدر با کتاب و کتابخوانی آشنا باشد که به‌راحتی بتواند با هر نوع کتابی ارتباط برقرار کند، اما کودکی که در رفاه شهر و زندگی مدرن گرفتار است، نتواند آن ارتباط را شکل دهد.

هادی خورشاهیان نویسنده و شاعر کودک و نوجوان درباره رده‌بندی جدید کانون به خبرگزاری ایرناپلاس گفت: امروز رده‌بندی کتاب کاملاً نسبی بوده و ممکن است یک رده‌بندی برای کودکی که در تهران کتاب می‌خواند با کودکی که در روستایی کتاب می‌خواند، بسیار متفاوت باشد. به‌طور عموم نمی‌توان برای کودکان رده‌بندی خاصی در نظر گرفت.

به گفته این نویسنده، رده‌بندی را بیشتر نویسندگان، کارشناسان و ناشران تشخیص می‌دهند و می‌توان به آنها اعتماد کرد.
او ادامه داد: به نظرم رده‌بندی جدید کانون بهتر از گذشته است، زیرا کتابی که برای کودک کلاس اول و دوم ابتدایی مناسب است،‌ امکان دارد برای کودک چهارم یا پنجم ابتدایی نیز جالب و مناسب باشد. با این رده‌بندی، خانواده‌ها راحت‌تر می‌توانند برای کودکانشان کتاب‌های مناسب تهیه کنند.

خورشاهیان با بیان اینکه کتاب‌های کودکان محدود به کتاب‌های آموزشی نمی‌شود، توضیح داد: در رده‌بندی جدید، می‌توان کتاب‌هایی مخصوص کودکانی که تازه به دنیا آمده‌اند و حتی برای پیش از به دنیا آمدن پیدا کرد. کودکان در آن سن ممکن است نتوانند با متن ارتباط برقرار کنند، اما با ریتم و شعر ارتباط برقرار می‌کنند. در سیستم دیگر کشورهای پیشرفته نیز چنین رده‌بندی وجود دارد.

در نظر گرفتن رده‌بندی خاص برای کالاهای فرهنگی ممکن است برای همه کودکان مناسب نباشد، زیرا هر کودک در شرایط اجتماعی و فرهنگی خاصی پرورش می‌یابد و همین موارد می‌تواند تأثیر مهمی بر رشد او داشته باشد. اما رده‌بندی‌های درج شده روی کتاب‌ها می‌تواند روند انتخاب را برای خانواده‌ها ساده‌تر کند. به همین دلیل طراحی گروه‌بندی خاص برای مخاطبان از اهمیت بالایی برخوردار است و در دیدگاه‌های جدید روانشناسی کودکان، فقط کمترین سن برای کالای فرهنگی در نظر گرفته می‌شود تا دیگر کودکان نیز بتوانند در لذت آن سهیم باشند.تهران- ایرناپلاس