علیرضا مختارپور:
گسترش کتابخانه‌های عمومی، برقراری عدالت فرهنگی در کشور است

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، کتابخانه را مناسب‌ترین فضای فرهنگی برای بسط عدالت فرهنگی و مردمی کردن فعالیت‌های فرهنگی خواند.

به گزارش خبر تبریزبه نقل از ایرنا، بیش از ۷ سال از دبیرکلی علیرضا مختارپور، بر نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، می‌گذرد. در این سال‌ها، تحولات بسیاری در این نهاد فرهنگی روی داده که به دستاوردهای فرهنگی ایران تبدیل شده اند. افتتاح و بازسازی چهار کتابخانه مرکزی در کلانشهرها و بیش از ۱۲۰ کتابخانه در شهرهای فاقد کتابخانه و شرایط نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در سال ۱۴۰۰ بهانه‌ای شد تا با مختارپور به گفت‌وگو بنشینیم.

وی درباره عمدبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، کتابخانه را مناسب‌ترین فضای فرهنگی برای بسط عدالت فرهنگی و مردمی کردن فعالیت‌های فرهنگی خواند.دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، کتابخانه را مناسب‌ترین فضای فرهنگی برای بسط عدالت فرهنگی و مردمی کردن فعالیت‌های فرهنگی خواند.لکرد این سال‌ها و گستردگی فعالیت نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور گفت: نهاد کتابخانه های عمومی پس از انقلاب اسلامی دو دوره داشته؛ یکی دوره ای که کتابخانه های عمومی زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده و دستگاه دولتی محسوب می شده و تا سال ۱۳۸۲ ادامه داشته است. در این سال به دلیل مشکلاتی که در کتابخانه ها به وجود آمد و اعتراض کتابداران و مشکلاتی که داشتند، دولت وقت تصمیم می گیرد کتابخانه های عمومی را از زیرمجموعه ارشاد خارج کند و به عنوان یک نهاد عمومی غیردولتی، اداره کند. قانونی تهیه می شود و هیات دولت آن را تصویب می کند، پس از آن به مجلس فرستاده می شود و این شکل جدید هیئت امنایی عملا از سال ۱۳۸۴، کار خود را آغاز می کند.

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، افزود: در این قانون اشکالاتی وجود داشته که اخیرا آن را مطرح کرده ایم و در مجلس شورای اسلامی بررسی خواهد شد، در این دوره با این که برخی مشکلات به وجود می آید اما از یک نظر وضع نهاد بهتر می‌شود، مقررات اداری دولتی و برخی مسائلی که مانع رشد کتابخانه ها بود، برداشته و فعالیت نهاد، گسترده تر می شود.

۲۵۰ شهر بدون کتابخانه؛ افتتاح سه کتابخانه مرکزی در مشهد، یزد و بجنورد

مختارپور با اشاره به فعالیت‌های نهاد از آغاز حضور او، اظهار داشت: از سال ۸۴ تا ۹۳، خدمات کتابخانه ها گسترش می یابد و کارها ادامه پیدا می کند. از سال ۹۳ که ما به این نهاد آمدیم، بررسی هایی از مشکلات انجام دادیم، یکی از مشکلات این بود که ما در کشور کتابخانه عمومی به اندازه کافی نداریم، دسترسی همه مردم به کتابخانه فراهم نیست. در سال ۱۳۹۳ از مجموع ۱۲۷۰ شهر در کشور، بیش از ۲۵۰ شهر کتابخانه نداشتند، ما در این مدت این رقم را به نصف رسانده‌ایم و اکنون حدود ۱۲۰ شهر هستند که هیچ کتابخانه‌ای ندارند.

کتابخانه هایی داشتیم که فرسوده بودند یا تاسیسات شان مشکل داشت یا از نظر شاداب سازی و رنگ آمیزی محیط مشکل داشتند یا صندلی ها و لوازم مندرس و از کار افتاده بودند، برنامه ای برای نوسازی و شاداب سازی این کتابخانه ها صورت گرفت. تعدادی از کتابخانه های بزرگ مرکزی هم بودند که ساخت آن ها هزینه های زیادی می‌خواست، برخی از آن ها بیش از ۲۰ سال نیمه تمام باقی مانده بودند و ما کار خود را برای تکمیل طرح آغاز کردیم. کتابخانه مرکزی بجنورد از این قبیل بود، کتابخانه مرکزی مشهد و یزد بعد از ۲۵ سال، به پایان رسید و این کتابخانه ها اکنون گشایش یافته اند.

مختارپور با بیان این که به طور متوسط از سال ۱۳۹۳ تا امروز، سالی صد کتابخانه به کشور افزوده شده است، گفت: البته این رقم مجموع بازسازی شده ها و کتابخانه های جدید هستند، اما این تعداد به کتابخانه های عمومی ما اضافه نشده است.

وی ادامه داد: کتابخانه های ما سه دسته هستند، یک دسته کتابخانه های مستقل که از نهاد مجوز دارند و تعداد آنها بسیار کم است. یک دسته کتابخانه هایی که نهاد خودش آنها را ساخته یا تکمیل کرده و اداره کرده، کتابدار تعیین و هزینه های جاری آن را تامین می کند. دسته سوم، کتابخانه های مشارکتی که یک سازمان یا شخص یا گروهی، ساختمانی را به مدت محدود برای استفاده کتابخانه ای در اختیار ما می گذارد و خود آن را اداره می کنند ما فقط کتاب به آنها می دهیم، هزینه های کتابدار و همه هزینه های مربوط را خودشان تامین می کنند.

به گفته مختارپور نوع دیگری هم هست که نهاد ساختمانی را تجهیز می‌کند اما خود افراد اداره می کنند. در این نوع از کتابخانه ها اما یک مشکلی وجود دارد. وقتی ساختمانی را برای کتابخانه استفاده می کنیم، بعد از مدتی قیمت مسکن و ملک بالا می رود و فرد به ملک نیاز دارد، آن را پس می گیرد نها هم چون متعلق به افراد است، نمی تواند واحد را نگه داردو بنابراین، از این نوع تعدادی کم شده اما تعدادی هم اضافه شده است.

وی اظهار داشت: اگر در این سال‌ها بین ۷۰۰ تا ۷۵۰ واحد کتابخانه اضافه شده است، به معنی این نیست که به مجموع کتابخانه های ۱۳۹۲، این رقم افزوده شده باشد، زیرا برخی کتابخانه ها بازسازی و شاداب سازی شده است یا کتابخانه ای از آن حذف و کتابخانه دیگری افزوده شده است.پ

رسیدگی به وضعیت معیشت کتابداران

مختارپور بیان کرد: کتابداران در سال ۱۳۹۲ حقوق بسیار اندکی می گرفتند یعنی کتابداران روستایی و شهرهای کوچک در ماه ۲۵۰ هزار تومان دریافت می کردند و کتابداران در کتابخانه های شهری، به طور متوسط ۷۵۰ هزار تومان درآمد داشتند. ما تا سال ۱۳۹۶، این رقم را بین ۴ تا ۵ برابر افزایش دادیم و شرایط را به شرایط طبیعی نزدیک کردیم اما این به معنی ایده آل بودن شرایط نیست، چون از سال ۱۳۹۷ گرانی و تورم شدیدتر شده و رشد تصاعدی هزینه ها را شاهد هستیم و دریافتی حقوق بگیران دستگاه های عمومی و دولتی، کفاف هزینه ها را نمی داد.

وی اضافه کرد: دولت در پایان سال ۱۳۹۸، بخشنامه ای برای افزایش امتیازات ۵۰ درصد برای دستگاه دولتی ابلاغ کرد که مقداری حقوق ها را افزایش داد اما چون نهاد کتابخانه های عمومی کمک بگیر از منابع دولتی و عمومی است و فصل یک ندارد، دولت بودجه ای برای انجام این بخشنامه به نهاد کتابخانه ها نداد تا پایان سال ۹۹ تمام این بخشنامه را اجرا کنیم. این مساله موجب ناراحتی و اعتراض کتابداران شده و حق هم دارند. تلاش کرده ایم، با تمام دستگاه های مربوط، مجلس و رییس جمهور محترم، محمدباقر نوبخت معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه رایزنی و مکاتبه و مذاکره کردیم اما متاسفانه کمکی به ما نشد که بتوانیم کاری انجام بدهیم.

اما با تلاش همکاران و مساعدت نمایندگان محترم کمیسیون تلفیق و کمیسیون بودجه مجلس در افزایش اعتبارات نهاد در سال ۱۴۰۰ و صدور مجوز افزایش های لازم از سوی سازمان اداری استخدامی کشور و با توجه به اینکه بخشی از افزایش های مربوطه در سال های قبل و سال گذشته صورت گرفته بود، در مرحله صدور احکام سال جاری بحمدالله مابقی افزایش های لازم و نیز ۲۵ درصد افزایش حقوق سال ۱۴۰۰ نیز در نهاد صورت گرفت.

دبیر کل نهاد کتابخانه های عمومی کشور تامین منابع کتابخانه ای را از مسائل مهم کتابخانه ها دانست و گفت: ما در کتابخانه ها منابعی که به روز باشند و مردم استفاده کنند و خواهان آن باشند، کم داشتیم اما دو کار کردیم. یکی این که خرید کتاب را در مقاطعی به انتخاب کتابدار انجام دادیم، کتابداری که می‌داند مردم چه کتاب‌هایی را می‌خواهند، آن را گزارش می داد و ما بر اساس این فهرست کتاب‌های مد نظر را تهیه می‌کردیم – البته این کار در ادامه طرحی بود که قبلا انجام می شد اما اشکالات و نواقص آن را برطرف کردیم.

وی افزود: از سوی دیگر کتاب هایی متناظر با شرایط روز و نیازهای محلی و منطقه ای تهیه کردیم. در بعضی استان‌ها و برخی شهرها اقوام مختلف و متعددی داریم، مذاهب مختلف نیز داریم و به همین دلیل باید کتاب های متناسب با نیازها و علایق قومیت ها و مذاهب مختلف را تهیه می کردیم.

استفاده از فناوری و ارائه خدمات مرتبط با آن از دیگر محورهای سخنان مختارپور بود. او با اشاره به اینکه ارائه خدمات اینترنت رایگان یکی از کارهای مهم برای جذب کاربر است عنوان کرد که تا پایان سال ۱۳۹۹، نزدیک به هفتصد کتابخانه در کشور خدمات اینترنت رایگان به اعضای خود ارائه می‌ کردند.

اختصاص و تجهیز بخش کودک در کتابخانه‌ها

مختارپور توجه به بخش کودک و نوجوان در کتابخانه های عمومی را از اولویت های دیگر این نهاد دانست و گفت: همه کارشناسان معتقدند علاقه مند کردن مردم به کتاب باید در سنین کودکی انجام شود، نمی توانیم انرژی بگذاریم و جمعیتی را که سنی دارند را به مطالعه علاقه مند کنیم. بنابراین باید به کودکان توجه ویژه کنیم. از سال‌های اخیر تمام کتابخانه های عمومی کشور بخش کودک و نوجوان دارند، البته ممکن است در بعضی کتابخانه ها این بخش بسیار کوچک باشد اما در کتابخانه هایی مثل کتابخانه مرکزی یک بحش بزرگ، مفصل و چند کارکردی را به این کار اختصاص داده ایم که بسیار هم استقبال شد.

وی افزود: کتابخانه پارک شهر تهران که از جمله کتابخانه های بازسازی شده به شمار می‌رود که دو سال پیش افتتاح شده در بخش کودک برنامه های آموزشی در نظر گرفته شده و برخی برنامه های تلویزیونی در آن ضبط می‌شود، پخش فیلم های کودک و نوجوان و… را داریم. در برخی کتابخانه‌ها اکنون اتاق مادر و کودک داریم که کار جالب توجهی برای مخاطبان بوده است. یکی دیگر از اقدامات شاخص ما در حوزه کودک و نوجوان، ‌انتشار نشریه کتاب هدهد برای اعضای کتابخانه ها و جایزه آن بود. در سال گذشته هر یک از شماره های بیش از ۱۰۰ هزار بار این مجله خوانده شدند و به دنبال آن کاری انجام داده ایم که اعضای فعال کودک و نوجوان به ویژه نوجوانان با این ارتباط برقرار کرده اند، جشنواره ای برگزار کردیم و از اعضای کودک و نوجوان کتابخانه خواستیم بهترین کتاب هایی که در کتابخانه های عمومی در حوزه کودک و نوجوان وجود دارد انتخاب کنند، برای نخستین بار داوران نیز خود نوجوانان بودند که کتاب ها را داوری کردند و در آخر هم تعدادی نویسنده و کتاب انتخاب شد که در کتابخانه مرکزی پارک شهر از آنان تقدیر شد.

مختارپور توجه به اقشار خاص را دستاورد دیگر حضور خود در این نهاد فرهنگی دانست و اظهار داشت: ما در کشور دو قشر خاص از میان معلولان را داریم که تعدادشان قابل توجه است، یکی نابینایان و دیگری ناشنوایان. خدمات نابینایان را گسترش دادیم، با توجه به مراکزی که به نابینایان خدمات می‌دادند در دهه اخیر یا تعطیل شدند و یا فعالیتشان متوقف شد، ما در تولید کتاب‌های بریل و کتاب‌های گویا، در این ۱۰ سال پیشرو بودیم. در بخش ناشنوایان نیز دو سال است که ارائه خدمات خود را شروع کرده‌ایم، برای مثال در کتابخانه مرکزی مشهد بخش ناشنوایان تعبیه شده که البته اداره آن خیلی دشوار است اما تلاش می کنیم آن را با کیفیت در اختیار این قشر عزیز قرار بدهیم.

وی با اشاره به مسابقات کتابخوانی در نهاد نیز اظهار داشت: در مسابقات کتابخوانی از جمله مسابقات رضوی رکورد بالاترین میزان مشارکت به دست آمد. در سال گذشته در شرایط کرونا، یک میلیون و سیصد هزار نفر با کد ملی در این مسابقات شرکت کردند که در کنار آن در دو سال گذشته بیش از ۱۵۰ هزار کودک به این مسابقات نقاشی فرستاده اند.

بازتعریف فعالیت‌های کتابخانه‌ها در ایام کرونا

وی با اشاره به گسترش فعالیت های فرهنگی نهاد آن هم در شرایط کرونایی کشور، گفت: کار مهم ما راه اندازی محافل ادبی است‌. در این محافل به مناسبت های مختلف ملی و مذهبی و اجتماعی انجمن هایی را تشکیل می‌دهیم که در دوران کرونا پرکابردترین بخش های ارائه خدمات کتابخانه به شمار می رفتند. در ایام کرونا کارهای ما بیشتر به سمت فضای مجازی رفت، در ماه های اول که ستاد کرونا دستور تعطیلی کتابخانه های عمومی کشور را داد طبیعتاً نمی توانستیم مثل خیلی از نهادهای دیگر فعالیت کنیم اما از همان سال ۹۳ بازتعریف کارهای نهاد کتابخانه ها آغاز شد.

مختارپور افزود: همان آغاز کتابخانه ها به عنوان محلی برای ارائه خدمات مختلف برای کمک به مدیریت کرونا تبدیل شدند مانند دوخت و تولید و توزیع ماسک و سایر اقلام؛ کمااینکه در سیل ۹۸ نیز این قبیل فعالیت ها را داشتیم، به ویژه برنامه هایی که موجب تجدید روحیه آسیب دیدگان به ویژه کودکان می شود.

کتابداران موظف شده اند در دوران کرونا کار خود را به صورت مجازی ادامه بدهند و پویش هر کتابدار یک کتابخانه، معرفی کتاب، و انواع برنامه های فرهنگی و آموزشی برای اعضای کتابخانه در حال اجراست. در ماه‌های پایانی سال ۹۹ نیز پیک کتاب راه اندازی شد که اعضا از خانه می توانند لیست خود را به کتابخانه ها بفرستند و کتابخانه ها کتاب را با پیک به دست آنها می رسانند و وقتی کتاب بر می گردد، در قرنطینه ای قرار می گیرد که دوره خود را طی کند.

وی در توضیح نحوه ضدعفونی کردن کتاب ها گفت: ما از همان ماه اول با شرکت های دانش بنیان و مراکز علمی، به دنبال ساختن دستگاهی برای ضدعفونی کتاب بودیم که تاکنون دو دستگاه ساخته شده و در حال آزمون است و در بخش هایی به کار گرفته خواهد شد. این دستگاه ها دو نوع هستند، یکی دستگاه های بزرگ، برای کتابخانه های مرکزی که می توانند ۲۰۰ کتاب را ضدعفونی و تمام صفحات آن را پاکسازی کنند. نوع دیگر دستگاه های قابل حمل یا رومیزیست برای کتابخانه های کوچکتر که بتوانند کتاب ‌های کمتری را ضدعفونی کنند.

بررسی موانع راه‌اندازی کتابخانه الکترونیک

مختارپور ادامه داد: در سال های اخیر بیش از ۴۰ طرح پژوهشی توسط دانشگاه ها و مراکز علمی و پژوهشی و دانش بنیان به سفارش نهاد انجام شده یا در حال اجراست که مسابقه طراحی کتابخانه عشایری، یا کارگاه های طراحی خدمت برای اقشار مختلف از جمله هم وطنان افغانستانی یا طراحی سامانه رتبه بندی کتابخانه ها از جمله آنهاست. بخشی عمده از این طرحها نیز به شناسایی نیازهای منطقه ای و محلی کاربران بر حسب اقوام یا زبان و گویش اختصاص دارد که خود مقدمه اجتماعی شدن کتابخانه است.

مختارپور در توضیح طرح کتابخانه های بدون کتاب گفت: این طرح در مرحله اجرای آزمایشی است. پژوهش های این کار انجام شده است و در حال شکل دادن به نمونه ای هستیم که ببینیم آیا این کار شدنی است و به چه مواردی نیاز دارد. این نوع کتابخانه ها زیرساخت هایی را نیاز دارند که در کشور ما بخشی از آن فراهم نیست.

در موضوع کتابخانه الکترونیک یکی از مهم ترین بخش های آن ناشران و مولفان هستند متاسفانه در کشور ما آنچنان که باید، حاضر به تولید کتاب الکترونیک نیستند. کتاب های الکترونیک باید ضوابط قانونی خود را داشته باشند، حمایت حقوقی داشته باشند. البته در چند سال اخیر نرخ تولید کتاب الکترونیک و کتاب صوتی بالا رفته اما نحوه استفاده و ارائه آن دقت نظرهایی را می طلبد. در کتابخانه بدون کتاب سعی داریم با کمک مراکز دانش بنیان زمینه دسترسی کاربران به انواع منابع و خدمات را فراهم کنیم.

وی افزود: در مورد شهرها یا نقاطی که کتابخانه نداریم چند الگو را پیگیری می کنیم. یکی راه اندازی کتابخانه سیار است. ظرف چند سال گذشته تعداد قابل توجهی کتابخانه سیار راه اندازی شده به ویژه در مناطق محروم و اولویت دار اجتماعی. الگوی دیگر تاسیس پیشخان کتاب است به ویژه در مناطق روستایی.

مختارپور با تاکید بر برای افزایش مشارکت مردم و دیگر بخش ها در توسعه فضاهای کتابخانه‌ای عنوان کرد: کتابخانه مناسب ترین فضای فرهنگی برای بسط عدالت فرهنگی و مردمی کردن فعالیت‌های فرهنگی است و می طلبد همه جامعه نسبت به توسعه و حفظ و نگه داری و مدیریت کتابخانه سهیم و حساس شوند.

او در پایان با اظهار امیدواری برای راه اندازی چند کتابخانه مرکزی در استان ها در سال جاری، بر عزم نهاد برای توسعه و تنوع خدمات خود به اقشار مردم و توجه بیشتر به ارتقای شان اجتماعی کتابداران تاکید کرد.